Wanneer liefde je ziek maakt: “In de meeste toxische relaties kan je niet over dader en slachtoffer spreken”
Dat de liefde niet alleen maar rozengeur en maneschijn is, wordt vaak al duidelijk na enkele maanden relatie. Romantiek, verliefdheid, genegenheid, passie... zijn leuk, maar ze komen met een schaduwzijde. Kleine en grote ergernissen steken wel eens de kop op, net zoals het gevoel niet begrepen te worden door je partner. Maar ook ontrouw, manipulatie en soms zelfs fysiek of emotioneel geweld maken deel uit van de liefde. Relatietherapeut en seksuoloog, Vanessa Muyldermans, wil toxische relaties en partnermis(be)handeling nuanceren. Want de wereld van de liefde bestaat uit oneindig veel grijstinten.
“Ik heb geen hekel aan de liefde of romantiek”, aldus Muyldermans, “wel aan de verwachting dat liefde als vanzelf komt, dat romantiek uit de lucht komt vallen en dat alles gewoon spontaan gebeurt. Liefde is mooi, maar het heeft ook een andere kant. En je kan het een niet hebben zonder ook het ander te omarmen.” Via media, sociale media en de maatschappij of sociale groep waartoe je behoort – maar ook door het beeld dat onze vrienden vaak van zichzelf ophangen – zijn we omringd door ‘gelukkige koppels’. Zij genieten van een lekker diner op restaurant of maken plezier op reis. “Maar ik vermoed dat weinig koppels foto’s nemen wanneer ze ruziemaken. Die situaties worden niet op sociale media gesmeten en die mindere momenten worden al snel als ‘niet goed’ afgeschilderd. Maar het is best ok om eens op je partner te zuchten wanneer hij of zij iets doet wat jij minder leuk vindt. It’s part of the deal.”
(On)gezonde liefde?
Eens zuchten op je partner, een onenigheid, frustraties omdat die sokken nooit in de wasmand belanden; klein grut voor een relatie. En in de meest gezonde relaties loop je als koppel weleens gezamenlijk tegen de lamp. Zolang jouw behoeften worden ingevuld door de andere persoon en jij er zelf ook aan blijft werken, zit je relatie wel goed. “Iedereen is anders, en dus moet je kijken naar wat jij nodig hebt om gelukkig te zijn in een relatie. Biedt jouw partner een voldoende veilige haven? Kan jij jezelf zijn in de relatie en voel je je verbonden met jouw partner? Wanneer jij niet krijgt wat je nodig hebt en die situatie gedurende een lange tijd blijft aanslepen én wanneer je zelf al hebt proberen bijsturen zonder gewenst resultaat, dan is de kans groot dat je op dat moment in een toxische of ongezonde relatie bent belandt. Ook andersom telt dit: wanneer jij ver over jouw grenzen heen moet gaan om aan de behoeften van jouw partner tegemoet te komen is jouw relatie eveneens niet meer gezond.”
Of dan alles meteen verloren is? “Een toxische relatie kan opnieuw gezond worden, net zoals iemand die ziek is, kan genezen. Indien jullie beiden beseffen dat er iets niet goed zit in jullie relatie – jullie zien in dat het geen goede situatie is voor jullie beide,of dat één van jullie lijdt onder de situatie – en jullie dat ten gronde willen aanpakken en bereid zijn er hard voor te werken, dan kan je de situatie zeker en vast omkeren.” Er is geen garantie op slagen, maar aankloppen bij een therapeut kan wel een verschil maken. “Het is vaak moeilijk om er met twee uit te raken. Een therapeut kan als onafhankelijke derde persoon mediëren, voor verkeersleider spelen en tegelijkertijd de veiligheid bewaren. Dat is waardevol, want als persoon in de relatie zit je vaak vast in je eigen verhaal.”
Voor heel wat mensen ligt dat nog moeilijk: wanneer er slechte en lelijke zaken gebeurd zijn, moet die relatie maar beëindigd worden, basta. Dat het toch nog zou kunnen omkeren, daar staan mensen vandaag nog zeer weigerachtig tegenover
Een therapeut is niet emotioneel betrokken bij je relatie. Iets wat gevoelig ligt voor de omgeving van het koppel, kan dus wel openlijk besproken worden in de therapieomgeving. “Vaak zie ik koppels die niet tegen hun vrienden of familie durven zeggen dat ze opnieuw voor hun relatie willen gaan. Zij hebben vaak al heel wat episodes meegemaakt, zagen hoe vaak het fout liep, en hebben genoeg van de situatie. Daarnaast vinden omstaanders het vaak moeilijk om kansen te blijven geven. Maar voor hetzelfde geld weet het koppel in kwestie dat ze slecht bezig zijn, zien ze elkaar echt heel graag en willen ze alles uit de kast halen om hun relatie te laten slagen. En wie weet hebben ze deze keer wél een manier gevonden die voor hen beiden werkt. Voor heel wat mensen ligt dat nog moeilijk: wanneer er slechte en lelijke zaken gebeurd zijn, moet die relatie maar beëindigd worden, basta. Dat het toch nog zou kunnen omkeren, daar staan mensen vandaag nog zeer weigerachtig tegenover. Dat terwijl ik al heel wat succesverhalen heb zien passeren in mijn praktijk.”
Rode vlaggen
Kleine ergernissen en onvervulde behoeften kunnen in sommige gevallen ook uitmonden in extremere vormen van ongezonde relaties. Muyldermans heeft het in deze gevallen over partnermis(be)handeling. “Ik blijf liefst weg van het woord ‘partnergeweld’, want doorheen mijn carrière heb ik gemerkt dat geweld niet voor iedereen hetzelfde is, net zoals er veel verschillende opvattingen bestaan over wat een gewelddadige relatie is.” Valt bijvoorbeeld emotionele of seksuele manipulatie onder de noemer van ‘geweld’? Is een duw geven of de deur in iemands gezicht dicht slaan gewelddadig? “Fysiek geweld, zoals een boks of een mep, is duidelijk, zwart-wit, daar bestaat weinig twijfel over. Maar dat wil niet zeggen dat er geen andere vormen van geweld bestaan. Daarnaast zijn er ook heel wat gradaties in de verschillende vormen van geweld of mis(be)handeling.”
Waar trek je dan de lijn: wanneer valt een situatie wel of niet te categoriseren onder ‘mis(be)handeling’? “De draagkracht, behoeftes, verwachtingen en wensen van mensen verschillen erg, dus ook voor elk koppel ligt de grens ergens anders. Voor sommige koppels werken bepaalde zaken waar andere koppels nog niet eens aan willen denken. Maar wanneer minstens één van de partners vindt dat hij of zij mis(be)handeld wordt, wanneer ze voelen dat er iets niet meer goed zit voor hen, dan kan je wel spreken van mis(be)handeling.“
Je raakt niet van de ene dag op de andere verstrikt in dergelijke relatie, vertelt Muyldermans. Maar er zijn een paar eerste tekenen waaraan je kan merken dat je in een neerwaartse spiraal bent belandt. “Veel koppels spreken van ups en downs. Zij geven aan dat die er vroeger ook waren maar dat die hoogtes en laagtes elkaar vanaf een gegeven moment steeds sneller zijn gaan opvolgen. De laagtes komen ook vaker voor en worden heviger. Een tweede red flag: de reactie van je partner wanneer jij jouw zorgen over de relatie deelt met hem of haar. Wanneer jij een gesprek aangaat met je partner over jullie problemen en hij of zij wil niet horen wat je te zeggen hebt, je partner wil de problemen niet inzien, erkent jouw gevoelens niet, minimaliseert wat jij zegt, of beweert zelfs dat wat je zegt niet waar is; dan zit er iets fout. Of misschien zegt je partner dat je gelijk hebt, maar doet die vervolgens niets om iets aan jullie situatie te veranderen.”
Dader vs slachtoffer?
Indien je relatie het niet goed doet en er een vorm van mis(be)handeling ontstaat, dan is het – hoe moeilijk het soms ook is – in sommige situaties niet onbelangrijk ook in eigen boezem te kijken. “Je hebt een ééndimensionale en een tweedimensionale vorm van partnermis(be)handeling”, legt de therapeut uit. “Beide vormen vragen om een totaal verschillende aanpak en behandeling.” Bij de eendimensionale variant gaat het wel degelijk over één partner van de twee die de relatie verziekt. Bij 9 op 10 situaties gaat het echter over een negatieve wisselwerking tussen twee partners, en wordt het al een stuk moeilijker om te vingerwijzen. “Dan gaan we naar de dynamieken kijken: welke dynamiek zorgt ervoor dat dat koppel fout op elkaar blijft reageren? Het loont dus om soms even door te vragen en na te gaan of beide partijen misschien zouden kunnen verbeteren.” Toch blijft het belangrijk om mensen die naar buiten komen met verhalen over hun partner serieus te nemen. “We moeten natuurlijk meteen in de bres springen voor mensen die in een schadelijke relatie zitten, zeker wanneer het gaat over dergelijke ééndimensionale situatie.”
Het begrijpen van de verschillende vormen en dynamieken van partnermis(be)handeling kan ervoor zorgen dat we minder snel een etiket op iemand gaan plakken. Het is namelijk niet allemaal zo zwart-wit, er bestaan miljoenen grijstinten
“Als naaste gedraag je je dan best als een reddingsboei. Die boei is er, blijft altijd boven water en je kan ernaar grijpen wanneer nodig. Is het niet nodig, dan kan je gewoon blijven zwemmen, maar je ziet de boei altijd. Dus: wees aanwezig. Laat je naaste weten dat je er bent als hij of zij eens wilt ventileren, praten of tv kijken. Als er iets moet gebeuren, stel dan voor om het samen in orde te brengen. Wees niet beschuldigend, oordeel niet en probeer hem of haar niets op te leggen. Respecteer ook de keuzes van je geliefde. Je kan je mening tot op een bepaald niveau laten doorschemeren, maar beveel hem of haar niet om bijvoorbeeld bij hun partner weg te gaan.”
“Het kan ook al veel helpen om partnermis(be)handeling te leren herkennen en erkennen. De maatschappij zou af en toe wat meer die nuances mogen toelaten: wanneer mensen ervoor kiezen nog te werken aan hun ongezonde relatie, zou dat ook een keuze mogen zijn en zou het moeten kunnen om het koppel daarin te steunen. Zo moeten de partners zich niet meer schamen en zaken verstoppen voor hun familie en vrienden. Het begrijpen van de verschillende vormen en dynamieken van partnermis(be)handeling kan ervoor zorgen dat we minder snel een etiket op iemand gaan plakken. Het is namelijk niet allemaal zo zwart-wit, er bestaan miljoenen grijstinten in de liefde.”
Meer over gezonde vs ongezonde relaties? Het boek Ziek van liefde. Toxische relaties ontrafeld van Vanessa Muyldermans koop je hier.
Meer over relaties:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier