Rooie oortjes: deze vrouwen schrijven over seks en zo doen ze dat
Vandaag staan expliciete romans als ‘All Fours’ van Miranda July prominent in het schap van de betere boekenwinkel. Het doet de vraag branden: vrouwen die schrijven over seks, wie zijn ze, waarom doen ze het en wat heeft het te betekenen?
Tenzij je een andere planeet bezocht, werd je waarschijnlijk overrompeld door de vele mediareacties op het boek All Fours van Miranda July, en het verzamelwerk Want van Gillian Anderson, waarin ze vrouwelijke fantasieën bundelt. Vooral July blies lezeressen omver met het verhaal van een perimenopauzale kunstenares die een roadtrip van Los Angeles naar New York ombuigt naar een verblijf in een motel niet zo ver van haar huis. Ze kiest letterlijk nog eens een onverwachte route in haar leven en laat alle belangrijke vragen passeren. Hoe zal ze zich voortbewegen in deze nieuwe fase van ouder worden en aftakelen? Wat betekent passie? Hoe belangrijk is seks? Volstaat de goed functionerende, maar ietwat afstandelijke relatie met haar man, of is er meer? En staat dat ‘meer’ dan voor de jongeman en oudere vrouw die ze op haar trip ontmoet? Het is een triest en toch ook weer troostend verhaal. Ouder worden blijkt geen afgrond, het is een ‘andere afrit’, een overkant. Seks die voortkomt uit jong en aantrekkelijk zijn, is niet de enige vorm van intimiteit, opwinding en verlangen. Maar het afscheid van sexy jeugdigheid blijft moeilijk. In Want (Verlangen) vroeg Sex Education-actrice Gillian Anderson vrouwen naar hun diepste fantasieën en wensen. Waar denk je aan als je alleen bent en de lichten uit zijn? Het is een update van Secret Garden (Diepe gronden) van bestsellerauteur Nancy Friday, zo’n vijftig jaar oud. Vreemd genoeg blijkt er weinig veranderd. Dat veel van de fantasieën nog steeds dezelfde zijn, lijkt logisch: trio’s, bondage of dominantie, of seks met aliens, ontvoerders en motorbendes. Maar helaas is ook de schaamte gebleven. “Het is verrassend dat veel vrouwen ook vandaag nog hun diepste erotische wensen voor zichzelf houden”, schrijft Anderson. In een interview met de Volkskrant zegt ze: “Ik kan me voorstellen hoe sociale media een nieuwe generatie meisjes verward en onzeker maakt en hoe porno een negatieve impact kan hebben op het lichaamsbeeld van vrouwen. Ik had gehoopt dat we verder waren, dat vrouwen zich op grotere schaal seksueel hadden geëmancipeerd. Maar seksueel verlangen is nog steeds iets waarover moet worden gefluisterd.” Ze stelt: “Met Want wilden we voorbijgaan aan de male gaze en laten zien op hoeveel verschillende manieren vrouwen plezier kunnen ervaren, in hun eigen hoofd. Dit boek gaat voor mij over empowerment. Ik denk dat hoe vaker vrouwen met elkaar delen waarover ze fantaseren, hoe meer ze in hun echte levens aan hun echte bedpartners durven te vertellen wat ze willen.”
‘Ik heb eerlijk over seks geschreven, en blijkbaar levert dat nog steeds gemene opmerkingen op’
Ook de film Babygirl van Halina Reijn met Nicole Kidman – de patroonheilige van onvervulde en onderdrukte verlangens – zette de tongen in beweging. Een vrouwelijke CEO die zich laat domineren door een stagiair, waren we daar eigenlijk al niet voorbij? Dan mis je de feministische en ironische accenten, de manier waarop het eigenlijk over identiteit en rollenspel gaat, en de echtheid van de film, zeiden anderen.
Die twee boeken en die ene film waren als grote cruiseschepen die het onderwerp seksualiteit met vlaggetjes en confetti binnenhaalden, en in hun vaarwater een heleboel andere onderwerpen meebrachten. In een tijd waarin de meest gore en expliciete porno slechts een muisklik weg is, werd vrouwelijk verlangen plots weer een heet onderwerp. Wat The Times deed besluiten: ‘Sex has gone stratospheric, smut is now stellar and talking dirty is no longer taboo.’ Seks gaat stratosferisch, smerigheid is stralend en vieze praat is niet langer verwerpelijk.
Seks, schaamte en stilte
“Er is vandaag in de media, in de maatschappij, inderdaad meer aandacht voor vrouwen en hun seksualiteit”, zegt journalist en auteur Deborah Seymus. “Erotische literatuur is van alle tijden, maar wordt nu vaker belicht, zeker als het voor en door vrouwen wordt geschreven. Ik heb zelf ook meegesurft op die golf. Als ik mijn boek tien jaar geleden had uitgebracht, was het waarschijnlijk minder enthousiast ontvangen.” Seymus laat in Vijftig piemels later haar sekspartners passeren. Eerlijk, onbevreesd en puur. De mooie, intense ervaringen en de lieve stuntelseks; maar ook de trauma’s, teleurstellingen en toxische ontmoetingen. “Mijn parcours was best wel heftig”, zegt ze nu. “Tijdens het schrijven dacht ik weleens: oh, wat heb ik mijn jongere zelf toch aangedaan. Maar ik wilde het allemaal vertellen, omdat er nog steeds te weinig openheid is rond seksualiteit. Seks is erg aanwezig in de samenleving, maar wordt er daarom eerlijker en realistischer over gesproken? Vrouwelijke seksualiteit hult zich al veel te lang in schaamte en stilte. Als de slinger nu de andere kant uitgaat, kan ik dat alleen maar toejuichen.”
Wat is de oorzaak van deze opgeflakkerde belangstelling? Seymus noemt #MeToo als een mogelijke factor voor de nieuwe openheid. “We moesten eerlijk zijn over onze seksualiteit, om te beginnen tegen onszelf. De MeToo-beweging verplichtte ons om na te denken over onze grenzen. We gingen onze relaties en onze seksualiteit wat kritischer benaderen. Ik denk dat veel vrouwen toen voor het eerst echt zijn gaan reflecteren: wat heb ik meegemaakt, zou ik die situatie nog op dezelfde manier aanpakken, wat zijn de zaken die ik echt niet meer wil? De keerzijde was dat je ook ontdekte wat je wel opwindend en fijn vond, waar je geil van werd, wat je nog wilde exploreren. We verkenden onze grenzen en onze vrijheid.”
‘Mijn werk leek een vrijgeleide voor onbekenden om hun seksleven uit de doeken te doen’
Journalist Marloes Matthijssen was in 2017 de eerste winnaar van het Rode Oor, de wedstrijd voor erotische kortverhalen van deBuren. Zij ziet een relatie tussen een verder schrijdende verrechtsing en verpreutsing, en vluchten in de wereld van je fantasieën. “Er is een verschrikkelijk contrast tussen wat we nog wel mogen op papier en wat niet meer is toegelaten in grote delen van de wereld. Vrouwenrechten worden teruggedraaid, gendergelijkheid wordt ongedaan gemaakt. We worden gegijzeld door dictaturen en door social media met allerlei absurde eisen. Dus gaan vrouwen op papier en in hun hoofd zoeken naar wat ze in het echte leven amper vinden: vrijheid.”
Seks is energie
In haar eerste boek (S)experimenteren (2018) ging journalist en auteur Marith Iedema, zowel op de pagina’s als in haar echte leven op zoek naar de ideale relatievorm. Ze deelde wel en wee met de man van haar dromen, maar verlangde naar wat meer spanning. Dat ze in haar werk als seksjournalist in vreemde en vaak opwindende situaties terechtkwam, hielp niet. Die ene vraag drong zich steeds vaker op: is een langdurige, veilige en warme relatie te combineren met een wild en avontuurlijk seksleven? Met haar toenmalige partner liep het fout, en de fall-out van het boek was bij momenten erg venijnig. “Er kwamen heftige reacties, vaak van mannen. Sommigen lazen het boek als een aanklacht tegen de monogamie. Ze hoorden alleen de boodschap dat ik aan één man niet genoeg had. Terwijl ik helemaal niet tegen de monogamie ben. Ik vind het een mooi uitgangspunt in een relatie. Wat me stoort, is dat het voor de meeste mensen de vanzelfsprekende norm is. Ze beloven elkaar eeuwige trouw zonder er bewust bij stil te staan wat dat dan betekent. Ik pleit voor meer openheid. Praat erover met je partner. Wat is trouw? Wat verwacht je van je seksleven? Wat wil je samen beleven en ontdekken? Gelukkig kwamen er ook veel koppels op me af die na het lezen van het boek de dialoog waren aangegaan en een nieuwe impuls aan hun relatie hadden gegeven. Daar word ik nog steeds erg blij van.”
Dubbelleven, Iedema’s recente fictiedebuut, was voor haar een vlucht. “In 2021 kreeg ik de diagnose borstkanker. Een agressieve variant. Het gaat nu redelijk, maar ik leef nog steeds van scan tot scan. Ik schrijf er een wekelijkse column over voor een Nederlandse krant. Dubbelleven was ik al gestart voor de ziekte, maar het leek me nu nog zoveel fijner om me onder te dompelen in de escapades van mijn hoofdpersonage Charlie die de wereld van de erotiek ontdekt. Terwijl mijn seksleven op een laag pitje stond, was het erg plezierig om over genot en verlangen te schrijven. Het hielp ook echt, om terug opwinding te kunnen voelen. Seks kan een grote, positieve kracht in je leven zijn. Het was alsof ik de angst en de ziekte van me af kon schrijven door de seksuele energie aan te wakkeren.”
De sexy olifant in de kamer
Auteur Ronald Giphart zegt dat hij bij lezingen weleens wordt aangekondigd als ‘de man die alles weet over seks.’ “Mensen hebben vaak een mening over me zonder dat ze een boek van me gelezen hebben”, zei hij in een interview.
Dat is ook voor Iedema het geval. Ze is heel zichtbaar in haar werk, wordt vaak in een of andere top van aantrekkelijke vrouwen gezet. Het leverde haar een stoeipoesimago op. Voor sommige vrouwen werd ze een bedreiging: die lichtekooi die het op hun man had gemunt. Mannen zagen haar als ‘die meid die altijd wel voor een afspraakje te vinden zou zijn’. Iedema: “Alsof het de normaalste zaak van de wereld was dat ik het met iedereen zou doen. Dat konden ze blijkbaar uit mijn boek afleiden. Mijn werk leek een vrijgeleide voor onbekenden om hun seksleven uit de doeken te doen. Zelfs op de trein of in de supermarkt. Ik herinner me een rijles waarbij de instructeur het nodig vond me te vertellen over de anale seks die hij met zijn jongere vriendin had. Heel naar vond ik dat. Ik heb haast de vangrail geraakt.”
‘Vrouwen gaan op papier en in hun hoofd zoeken naar wat ze in het echte leven amper vinden: vrijheid’
“Mijn uitgever had me voor slutshaming verwittigd”,zegt Seymus. “Ik heb eerlijk en frank over seks geschreven, en blijkbaar levert dat nog steeds veel gemene opmerkingen op. Vooral van mannen. Ik was daar zo goed op voorbereid dat het me niet meer heeft geraakt. Bij mijn vrienden kwam het vaak harder binnen. Zij waren verontwaardigd: ‘Allee, nu heb je alles blootgegeven, zelfs je pijn en verdriet, en nu word je beledigd.’ Maar elke week zitten er positieve berichtjes in mijn inbox, daar trek ik me aan op. ‘Ik voel dat ik aan een nieuw hoofdstuk toe ben’, schreef iemand. Of: ‘Ik weet nog niet wat ik ga doen, maar dit boek heeft me aan het denken gezet.’ Daar heb ik het voor gedaan: in mijn familie kon er nooit onomwonden over seks gepraat worden, als ik nu andere mensen kan inspireren met mijn openheid, dan ben ik meer dan tevreden.”
Familie. Wat vinden zij eigenlijk van zo’n seksschrijver in hun midden? “Mijn lievelingstante die me voor een stuk heeft opgevoed, vond het verschrikkelijk wat ik deed. Die wilde er liever niet over horen”, zegt Iedema. “Maar mijn moeder is mijn eerste lezer, mijn eindredacteur. Het levert best wel vreemde conversaties op. ‘Schat, zoals jij dat standje beschrijft, moet die man een piemel van een meter hebben, dat klopt echt niet’, hoor ik dan van haar. Mijn ouders zijn erg vrij van geest.”
“In het ouderlijk huis is mijn boek de olifant in de kamer”, zegt Seymus. “Ik kom uit een familie waar er van kanaal werd veranderd als er op tv gezoend werd. Ze hebben het dus erg moeilijk met mijn openheid. In het begin verzette ik me tegen dat ‘doodzwijgen’, maar dat heb ik losgelaten. Ik moet hen niet meeslepen in een standpunt dat hen vreemd is. Ik laat hen in hun waarde.”
Lees ook: Spice it up: 22 x de beste seksspeeltjes
Porno en erotica
Bij erotiek gebruik je een veertje, bij porno meteen de hele kip. Erotiek heeft een verhaallijn, een setting en echte personages. Porno stelt het met bordkartonnen clichématige karakters – ‘Kopje koffie, glazenwasser?’ – en rechttoe, rechtaan seks. Het ene is subtiel, het andere meer pats-boem, patat.
Karen Van Hove, medewerker bij Bijzondere Collecties (KU Leuven Bibliotheken) en voorheen literatuurwetenschapper aan de KU Leuven, ziet dat verschil niet zo. “Voor mij is het onderscheid erg kunstmatig. Mieke Maaike van Louis Paul Boon werd als een literaire parodie beschouwd, omdat het door De Bezige Bij werd uitgegeven. Gelanceerd onder een pseudoniem, bij een ander huis, was dit waarschijnlijk pulp geweest. Op tekstueel en inhoudelijk niveau is er vaak geen grote discrepantie tussen high – en lowbrow. Het zit ‘m allemaal in de context.”
Van Hove is altijd erg geboeid geweest door die grijze zone waarin porno en erotica zich bewegen. “Het gaat in beide gevallen om teksten waarin seksuele of sensuele handelingen worden gesteld, in beide gevallen wil je een vorm van opwinding bij de lezer teweegbrengen. Maar dat kan op veel manieren. Bekijk het als een continuüm, met veel gradaties en grijstinten. Fifty Shades of Grey is trouwens een mooi voorbeeld van die vage grenzen. Waar klasseer je dat boek? Bij de fanfiction op het net waaruit het is voortgekomen? Bij de literatuur, omdat het zo’n bestseller was? De academische wereld keek neer op dat boek, ik was er zelf evenmin erg van onder de indruk, maar het is altijd een functie geweest van literatuur om tegen de grenzen aan te duwen.” Erotiek en porno kleven zich snel aan nieuwe media en uitingsvormen. De Kindle-e-reader deed veel voor de grotere verspreiding van erotica, en niet alleen omdat je nu in het openbaar kunt lezen zonder een cover te moeten tonen. Er ontstond een nieuw businessmodel: Kindle en Amazon direct publishing, dat je toelaat te publiceren in eigen beheer. Ondertussen zijn de storytellingplatforms niet meer bij te houden.
Los van een classificatie begrijpt Van Hove wel waarom ‘schrijven’ zo’n krachtig mechanisme is als het om erotiek gaat. “We leven in een erg visuele cultuur waar beelden van seks makkelijk te vinden zijn. Maar lezen, of luisteren – want er zijn ook enorm veel podcasts – kan zoveel sterker zijn dan kijken, omdat je de eigen imaginatie aanspreekt. Je beleeft het verhaal in jouw hoofd, op jouw ritme.”
“Het is een uitdaging, alleen met woorden werken”, zegt Marloes Matthijssen. “Je rijgt zinnen aan elkaar om mensen in je wereld te lokken. Dat kan op een uitbundige en exhibitionistische manier, of net heel voorzichtig en teder. Je moet hen precies genoeg geven om hun fantasie in gang te zetten. Niet te veel, want dan verdring je hun verbeelding. Niet te weinig, want dan haken ze af. Eén verkeerd woord en de magie is verbroken. Het is een evenwichtsoefening.”
Alles is seks
In een mooi essay voor Ilfu (Internationaal literatuurfestival Utrecht) schrijft Daan Borrel over haar verlangen naar meer seksualiteit in de literatuur. Niet noodzakelijk naar meer seks, maar naar ‘die gevoelens van opwinding die je ervaart in je buik of je geslacht – of waar je opwinding persoonlijk dan ook voelt in je lichaam. Als je die betekenis aanhoudt, kan oogcontactseks zijn, voetjevrijen onder tafel, dansen, zelfs al dénken aan iemand. Als het maar gebonden is aan dat lichamelijke bevredigende gevoel.’
“Erotische literatuur hoeft niet meteen over penetratieseks en verbazende standjes te gaan”, zegt Marloes Matthijssen. “In mijn Rode Oor-verhaal Liefde in sausvorm had ik mezelf de opdracht gegeven om volledig weg te blijven van borsten, billen en geslachtsdelen, en toch een sensueel verhaal te bedenken. In mijn geval: over iemand die erg geniet van lekker eten. Seks hoeft niet centraal te staan, maar je moet als lezer natuurlijk wel een vorm van opwinding ervaren. Het is als een horrorfilm. Je mag als cineast de grenzen van het genre opzoeken en er je eigen draai aan geven, maar als de kijker niks van angst of afschuw voelt, dan is de film toch mislukt.”
‘Beelden van seks zijn makkelijk te vinden, maar lezen kan zoveel sterker zijn dan kijken’
“Ik heb erg expliciet over opwindende seks geschreven”, zegt Iedema. “Voor mij was het vrouwelijke standpunt erg belangrijk. In veel erotische literatuur, zelfs als het hoofdpersonage een vrouw is, overheerst de mannelijke blik: hij duwt haar tegen het aanrecht, penetreert en zij komt meteen spectaculair klaar. Verbijsterend. Vind je ’t vreemd dat er nog steeds een orgasmekloof is? Zelfs in mijn omgeving, in de vrijgevochten Amsterdamse bubbel, hoor ik dat vrouwen niet durven masturberen tijdens seks. Ik hoop hen te inspireren om hun verlangens duidelijk te maken.”
“Je kunt zoveel kwijt in een erotisch verhaal. Seks kan zoveel zaken betekenen”, zegt Seymus. “Het gaat over kwetsbaarheid en over empowerment. Over jezelf blootgeven: je hart, lichaam en ziel. Ik ben er echt van overtuigd dat het lezen van erotische literatuur meer zelfkennis kan brengen. Je merkt: hier wordt mijn lichaam warm van, deze scène triggert mij, dit zou ik zelf wel eens willen proberen en dat helemaal niet. Een goed verhaal laat je verlangen, geeft je zin in het leven. Een goed verhaal doet je stilstaan en nadenken, en dat verruimt je wereld.”
Meer lezen
Tekst: Lene Kemps.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier