Verder na ontrouw? Waarom vreemdgaan niet noodzakelijk het einde van je relatie hoeft te betekenen
De ontrouw van je partner ontdekken, het slaat alle vertrouwen onverbiddelijk aan diggelen. Maar er is hoop. Want ook al lijkt het einde daarmee ingezet, mits vergeving is het mogelijk een nieuw begin.
Op een stralende zomerdag kwam ze lunchen. Mijn beeldschone, razend intelligente vriendin. Ik schrok toen ze voor de deur stond. Op enkele weken tijd was ze zeker tien kilo vermagerd. Met ingevallen wangen en holle ogen prikte ze in een stukje coeur de boeuf met burrata. Ze sprak stil en monotoon. Maandenlang bedrogen. Verschrikkelijk. Vertrouwen in scherven, de grond vanonder haar voeten. Tussen haar en haar man komt het nooit meer goed, maar toch hoeft een drama als ontrouw niet per se het einde te betekenen voor een relatie. Tussen een dronken flirt op café en iemand maanden aan een stuk horens zetten, ligt een zee van emoties en consequenties.
De manier waarop er over ontrouw – en over mogelijk herstel gedacht wordt, verandert ook stilaan met de jaren en dat zie je interessant genoeg weerspiegeld in tv-series en films. De coronacrisis was de directe aanleiding om na twintig jaar nog eens Sex and the City te bingewatchen: in mijn hoofd een feest van vrije liefde, met een seksueel bevrijde Samantha als iconische 45-plusser. Maar na een kritische tweede visie besef ik dat het er op het gebied van relaties toch vrij conservatief aan toeging in dat New York van rond de eeuwwisseling, met een pak onuitgesproken regeltjes – zeker over ontrouw – die nu bijna ouderwets lijken. De aanpak van Beyoncé was nieuwer. Ze had er een confronterende, feministische plaat als Lemonade voor nodig om een buitenshuis scharrelende Jay-Z zijn vet te geven, maar de twee bleven nadien wel een power koppel.
De zeden wat betreft overspel en ontrouw veranderen stilaan: er komt meer ruimte om de oorzaak ervan te onderzoeken, waardoor de stekker niet altijd uit de relatie hoeft
Dichter bij huis schreef Bieke Ilegems een dapper boek over haar huwelijk en hoe ontrouw het niet kapot heeft gekregen. Vergeving blijkt dus mogelijk. Vooral koppels met een huis en kinderen gaan niet over één nacht ijs: uit elkaar gaan is zo ingrijpend dat het de laatste optie is. Relatietherapie is toegankelijker dan ooit, zeker omdat er in de media ook steeds meer relatietherapeuten en seksuologen aan bod komen. Maar de meeste experts zijn het erover eens dat het herstel van een relatie niet moeiteloos verloopt. Om te slagen, moet het koppel diep aan introspectie doen om uit de emotionele draaikolk van schuld en boete te geraken. De bedrieger moet honderd procent eerlijk zijn, tot in de kleinste details. De bedrogene moet daarnaast ook beseffen dat er aan elk verhaal twee kanten zijn en erkennen dat hij of zij ergens ook een rol speelde in het scheeflopen van de relatie. Dan loopt het soms toch nog goed af.
‘Teveel’ of ’tekort’
Relatietherapeute Rika Ponnet ziet in haar praktijk dat ontrouw een stuk bespreekbaarder is geworden. “Als het uitkomt dat iemand ontrouw was, brengt dat altijd een aardverschuiving teweeg. Het is een zeer ernstige vertrouwensbreuk. De veilige basis, het nest, is weg. De mens waar je je vertrouwen in stelde, heeft dat vertrouwen eenzijdig verbroken. Vaak is er zelfs sprake van een hechtingstrauma. Je hebt plots een band die niet meer zo exclusief is. Dat leunt dicht aan bij het spreekwoordelijke zwarte gat: de aarde die vergaat. Al je zekerheden zijn weg, het wordt zelfs ervaren als een vorm van doodsangst. De veilige, emotionele basis davert op zijn grondvesten. Daarom is het zo ingrijpend.
Toch is er iets veranderd in de maatschappij. Ik gebruik liever de term ‘een tweede relatie’ dan ‘overspel’. Ik relativeer het zeker niet, maar we kijken nu wel anders naar ontrouw. We focussen ons veel meer op de reden en niet op een dader-slachtofferverhaal. De basis van ontrouw zit namelijk altijd in de eerste relatie. Ofwel zie je daar een teveel ofwel een tekort. Bij een ‘teveel’ kan het zijn dat je partner je zodanig claimt, dat je je niet meer kunt ontplooien. Je zoekt dan een uitweg in externe contacten. Bij een ‘tekort’ in de relatie zien we vaak dat koppels naast elkaar leven, zonder connectie. Ze weten niet meer waarover ze moeten praten. Ze voelen zich eenzaam en geïsoleerd en daardoor wordt een verlangen naar verbondenheid niet ingevuld. Als er dan een aangename mens voorbijkomt die je bevestigt, wordt er al eens een scheve schaats gereden. Dat is niet goed of fout: er was gewoon iets niet in evenwicht, waardoor een beperkende dynamiek kon ontstaan. Mensen zijn altijd op zoek naar correcties.”
Vergeven en vergeten
Rika Ponnet adviseert koppels om te proberen voorbij de schuldvraag te geraken. “Je kunt niet verder met elkaar als er aan beide kanten geen erkenning is dat er iets niet goed zat. Je moet voorbij de boosheid geraken en willen zien hoe dit met ‘ons’ is kunnen gebeuren. Enkel dan is er een kans dat de relatie verdergezet kan worden. Eigenlijk moet je een nieuwe relatie aangaan met elkaar. Het zal nooit meer worden zoals voorheen, want er moeten nieuwe evenwichten komen.
‘Je kunt niet verder met elkaar als er aan beide kanten geen erkenning is dat er iets niet goed zat in de relatie’
Het herstel verloopt vaak in drie fases. Ten eerste moet de zogenaamde ‘dader’ echt sorry zeggen en erkennen wat hij of zij heeft teweeggebracht. Het besef moet er zijn dat de ander gekwetst is, ook al was dat misschien niet de bedoeling. In een tweede fase wordt onderzocht of vergeving mogelijk is. Niet dat het allemaal vergeten moet worden, maar kan het aanvaard worden? Het besef dat er ondanks de littekens méér is wat hen verbindt en daarmee verder willen gaan. Niet steeds opnieuw oude koeien uit de sloot halen. In de derde fase komt de reflectie. Het koppel denkt na over hoe het zover is kunnen komen. Wat zegt dat over ons? Gaat het in de toekomst anders zijn? Er moet dan een soort offer gebracht worden, iets wat moeite kost maar voor een nieuw evenwicht zorgt.
Bijvoorbeeld een activiteit laten vallen en meer thuis zijn. Het kost natuurlijk tijd om opnieuw vertrouwen te krijgen. Er is geen zekerheid dat de relatie voortaan altijd goed zal blijven, want die andere heeft ‘het’ ooit eens gedaan en de angst dat het nog eens gebeurt, blijft aanwezig. Helaas geraken veel koppels niet voorbij het stadium van vergeving en belanden ze in een destructieve spiraal. Dan is het alsnog beter dat ze elkaar loslaten.
‘De oorzaak van ontrouw ligt altijd in de eerste relatie: ofwel is er een ’teveel’ waardoor je niet meer kan ontplooien, ofwel is er een ’tekort’ waardoor je naast elkaar gaat leven’
Het hangt ook nauw samen met wat er precies is gebeurd. Een dronken slippertje op café is veel makkelijker te vergeven dan iemand die al maanden of jaren ontrouw was. In het eerste geval gaat het over impulsieve lust zonder emotionele connectie, in het tweede geval gaat het over langdurig liegen. Dat is veel lastiger te accepteren. Wie zoiets ontdekt, ondergaat alle fasen van een diep trauma. Sommige mensen komen het nooit helemaal te boven. Hun eigenwaarde is zodanig aangetast, dat ze nooit meer onvoorwaardelijk van iemand kunnen houden.”
Opkroppen of opbiechten
Dé grote hamvraag is of ontrouw altijd opgebiecht moet worden. Is het niet beter om te leren leven met een eventueel schuldgevoel? Is opbiechten niet veel destructiever? Rika Ponnet zucht: “Dan moet je jezelf de vraag stellen of je kunt leven met een geheim. Het is natuurlijk veel gemakkelijker om het conflict uit de weg te gaan, maar dat blijkt in de meeste gevallen toch niet zo eenvoudig. Je duwt de persoon waar je van houdt in een onschuldige, onwetende rol, terwijl je goed beseft dat jij zijn of haar volle vertrouwen niet meer waard bent. Daar gaan veel mensen aan ten onder. Je ziet dat ze dan slordig beginnen om te springen met hun gsm, ze willen bijna dat het ontdekt wordt. Ze zoeken een uitweg om van hun eigen schuldgevoel af te raken.
Ze willen gewoon verder met hun leven. Maar sommigen onderschatten de impact van die al dan niet spontane ‘biecht’. Ontrouw veroorzaakt vaak een ernstige crisis in de relatie: je kunt nooit voorspellen hoe de ander ermee zal omgaan. Misschien komt het goed en zijn jullie in staat om de relatie eens anders te bekijken en het allemaal te zien als één grote wake-upcall. Moeten jullie behoeftes anders ingevuld worden, zodat het in de toekomst niet meer kan gebeuren? Als het echter een onbeduidende scharrel was die voor jou niet zo veel betekende, is het misschien beter om het niet te delen. Zeker als je precies weet hoe erg het zal zijn voor je partner.”
Tekst: Evelien Rutten.
