Opvoeden na een complexe scheiding: “Heel wat ouders gaan opvoeden vanuit wat de ander ouder doet”
“Ik hoor elke dag hoeveel misverstanden en onbegrip er nog hangen rond ouderschap na een scheiding. Ouders die middenin een scheiding zitten voelen zich vaak machteloos en zelfs schuldig.” Dus schreef Vanessa Maes, psychotherapeut en klinisch psycholoog, een boek voor gescheiden ouders en hun omgeving, want “als er meer begrip en erkenning komt voor het specifieke aan opvoeden als gescheiden ouder, krijgen de ouders meer houvast en staan ze sterker in hun schoenen bij de opvoeding van hun kinderen.”
Hoe ga je als ouder om met jouw verlies na een scheiding? Hoe ga je om met de verliezen waarmee je kind te maken krijgt? En hoe blijf je toch de ouder die jij altijd al wou zijn, ook al is de context waarin je ouder bent erg veranderd? In haar boek, De Helft van Mij, vermijdt psychotherapeute Vanessa Maes de beschuldigende en veroordelende term ‘vechtscheiding’ omdat deze impliceert dat ouders fysiek vechten en de stille oorlogsconflicten of het doodzwijgen van de andere ouder uitsluit. Ze durft wel op blauwe plekken te duwen en de moeilijkste vragen te stellen; wat kan jij voor je kind en diens opvoeding betekenen, zonder dat je je te veel laat beïnvloeden door je ex-partner?
Blauwe plekken
Dat ouders en kinderen tijdens en na een scheiding met verlies te maken krijgen, staat buiten kijf. Toch wordt veel van dat verlies in onze maatschappij nogal snel vergeten. Of eerder, de omgeving vindt het vaak na enkele moeilijke maanden van scheidingspapieren, nieuwe afspraken en reorganisatie al tijd om verder te gaan met je leven. “En toch kan je het, ook als je scheiding al enkele jaren achter je ligt, nog lastig krijgen omdat het verlies als ouder niet stopt en je blijvend moet inboeten aan tijd en kwaliteit met je kind.”
“Zeven maanden na je scheiding hoor je al opnieuw op datingapps zitten. En wanneer er een tijdje na de scheiding nog conflicten zijn, worden deze afgeschilderd als ‘ex-partner conflicten’ en moet je ‘beter met elkaar leren communiceren’. Terwijl vaak de conflicten en de pijn over iets anders gaan dan de relatiebreuk, namelijk over hoe je het je leven lang moeilijk blijft hebben je kind te moeten missen en gedeeltelijk te moeten afgeven. Vanuit dit verlies aan tijd met je kind, invloed op je kind, kwaliteit met je kind en/of de relatie met je kind ontstaan conflicten. Je wordt geraakt in je verlies of je vecht om niet nog meer verlies te lijden. Je raakte al je gezin en je huis kwijt en je wil vermijden, kost wat kost, om ook de vakanties, feestdagen of tradities met je kind te verliezen.”
Het is belangrijk dat ouders de ruimte krijgen, ook na enkele jaren, om deze pijn toe te laten en te uiten. “Als je door je omgeving erkend wordt in jouw verdriet, blijf je niet alleen zitten met die pijn. Hierdoor kan die een weg vinden naar buiten en kan je vermijden dat die spanning zich vertaalt in een conflict.” Met andere woorden; een simpele ‘Ik voel met je mee, want dit is een pijnlijke situatie voor jou’, goes a long way.
Exitverhaal
Ook kinderen verliezen heel wat onderweg. Zoals de vanzelfsprekendheid dat beide ouders altijd on call zullen zijn wanneer jij ze nodig hebt. Wiskundetaak? Daar kan de ene mama het beste mee helpen, maar jammer genoeg spendeer je deze week bij je andere mama. “Daarnaast verliezen kinderen gedeeltelijk hun herinneringen en geschiedenis. Want hoe kijk je terug naar die leuke gezinsvakantie wanneer je ouders vandaag niet eens meer door eenzelfde deur kunnen? Hoe moet je dat als kind begrijpen en plaatsen?”
Kinderen hebben vat op hun ouders en op de situatie waarin ze zich bevinden door hun gedrag tegenover beide ouders. Het kind heeft een eigen unieke stem, maar moet wel leren hoe die te gebruiken.
“Kinderen hebben nood aan houvast over wie ze zijn en wat er rondom hen gebeurt, dat biedt veiligheid. Als ze onvoldoende of verwarrende informatie te horen krijgen, voelen ze onrust. Als kind wil je kunnen begrijpen waarom je ouders lachend en verliefd op vroegere foto’s staan, maar het nu zo moeilijk hebben om met elkaar om te gaan. Als heel je leven overhoop wordt gehaald, moet je weten waarom. Niet weten voelt erg angstaanjagend aan want dan kan er ook morgen en volgende maand iets even drastisch en onverwacht gebeuren, zonder dat je er als kind iets kan aan doen.”
Het vertellen van het exitverhaal kan hierbij helpen. Niet alleen is dergelijk verhaal – waarin je uitlegt wat er tussen beide partijen gebeurde en waarom – van belang voor beide ouders, ook hun kind wil dus weten wat er gebeurde en hoe het nu verder zal lopen. “Meer nog dan weten waarom, hebben kinderen nodig te horen hoe het komt dat ouders die gescheiden zijn soms iets heel anders vertellen. Wees je ervan bewust dat jouw verhaal een onbewuste selectie is van gebeurtenissen, herinneringen en ervaringen. De andere ouder beleefde de dingen anders, net daarom liep het fout. Leg dit ook uit aan je kinderen: ‘Ik kan je vertellen hoe ik het heb ervaren, wat mijn kant is. Mama of papa kan dit anders hebben meegemaakt. En dat is ok. De kinderen krijgen dan een uitleg waar zij mee verder kunnen over waarom dingen gebeuren en waarom daar verschillende versies over bestaan. Ze hoeven dan niet na te denken over wie er ‘de waarheid vertelt’.”
Kameleon
Kinderen zijn geen actieve partner in het proces van de scheidingsbeslissing. Zij hebben niets in de pap te brokken over of er nu wel dan niet een breuk zal volgen. Toch hebben zij meer invloed dan soms gedacht. “Kinderen hebben vat op hun ouders en op de situatie waarin ze zich bevinden door hun gedrag tegenover beide ouders. Het kind heeft een eigen unieke stem, maar moet wel leren hoe die te gebruiken. Wanneer we kinderen helpen hun stem te laten horen, worden ze weerbaarder. Het verbaast me telkens met welke creatieve oplossingen ze dan op de proppen komen voor de moeilijke kwesties in hun gezin.”
Wanneer het kind zich onbewust gewaarwordt dat de ene ouder trekken herkent in het kind die hem of haar herinneren aan de anderen ouder, zal het kind zich aan de buitenkant aanpassen aan de omgeving.
Om die stem te gebruiken, moeten kinderen zich veilig en aanvaard voelen. Kinderen hebben hun beide ouders nodig om zich te ontwikkelen en willen door hen beiden graag gezien worden. Ze willen voelen dat ze erbij horen, ook in het nieuwe gezin van hun ouders. “Wij zien veel kameleon-gedrag; een kameleon heeft een eigen, unieke kleur en zolang ie zich veilig voelt zal die kleur aan de buitenkant zichtbaar zijn. Maar wanneer de kameleon zich bedreigd voelt, zal ie de kleur van de omgeving overnemen om zichzelf te beschermen. Een kind heeft ook een unieke kleur en is een mix van beide ouders. Wanneer het kind zich onbewust gewaarwordt dat de ene ouder trekken herkent in het kind die hem of haar herinneren aan de anderen ouder, zal het kind zich aan de buitenkant aanpassen aan de omgeving. Hij of zij zal bepaalde zaken niet zeggen, niet tonen en zelfs niet voelen omdat het onbewust aanvoelt alsof ze dan niet meer aanvaard zullen worden.”
“Wanneer kinderen niet letterlijk en expliciet de boodschap krijgen en voelen dat ze zichzelf mogen zijn, zullen ze zichzelf beschermen door hun kleur aan te passen aan de omgeving. Wanneer dit te vaak gebeurt, verliezen kinderen echter het contact met hun kleur vanbinnen. Ze weten als het ware niet meer wie ze zijn en wat ze willen. Het is erg moeilijk om je eigen identiteit te ontwikkelen en te luisteren naar jouw persoonlijke noden wanneer je het gevoel hebt dat een stukje van jou door een ouder moeilijk te verdragen is. Kinderen schieten dan in een soort van volggedrag, bij wijze van een overlevingsstrategie; ze passen hun buitenkant automatisch en onbewust aan aan de omgeving, zodat ze veilig zijn. Wees je er als ouder dus erg bewust van dat je kind uit een andere kleurenmix gebouwd is dan jij. Weet dat je kind ook zaken van de andere ouder heeft geërfd, besef wat dat met jou doet en sta stil bij welke taal je gebruikt om deze kantjes te benoemen, verbaal en lichamelijk. Laat je kind weten dat je die kantjes van hem of haar ook graag ziet, dat die er ook mogen zijn, ook al vond je die bij papa of mama niet zo fijn.”
Als co-ouderschap geen optie is
‘Co-ouderschap’ is in onze maatschappij vaak het gouden woord na en scheiding. Maar samen ouder zijn werkt niet voor iedereen. “Als je niet meer op één lijn zit als ouder na een scheiding – je merkt dat praten en overleggen moeizaam gaat, tot spanningen, stress en misschien een onveilig gevoel lijdt – dan is co-ouderschap misschien niet de juiste optie voor jullie als ouders.” Parallel solo ouderschap is in dergelijke gevallen een werkbaar alternatief. “Je bent allebei ouders, maar je oefent het niet meer samen uit of geeft het niet langer samen vorm. Je vult het ouderschap dus naast elkaar in; jij doet zaken die jij belangrijk vindt en de andere ouder doet hetzelfde terwijl je wel constant rekening blijft houden met het feit dat jullie kind bij beiden moet groot worden. Als jij iets beslist, dan moet je telkens nadenken of jouw beslissing je kind niet in de problemen brengt in hun andere gezin.
Vroeger compenseerde je elkaar in de relatie en als ouder, je deed dat met de mantel der liefde. Na een scheiding gaan heel wat ouders opvoedkundige beslissingen nemen op basis van hoe de andere ouder opvoedt, niet meer naargelang hun eigen waarden.
Denk dus goed na waarover je moét communiceren met de andere ouder en hoe je dit doet. Wat moet de ander weten wanneer je kind bij hem of haar woont? En welke beslissingen zijn alleen van toepassing in jouw huishouden? Bij beslissingen waarvoor het akkoord van beide ouders nodig zijn, kan je enkel een voorstel voor een beslissing doen. Je kan niet doen alsof de andere ouder niet bestaat. Wanneer je communiceert, doe dit dan niet met zinnen vol verwijten of venijnige opmerkingen. Je mag jouw waarden blijven verdedigen, maar communiceer telkens vanuit een taal die het kind op de eerste plaats zet, het gaat ten slotte over wat je kind nodig heeft om gezond op te groeien. En probeer de ander niet te overtuigen van jouw mening of visie, dat mag je loslaten. Je focust net op de relatie die het belangrijkste blijft: die met je kind, terwijl je kind ook een relatie heeft met de andere. Ook je kind zal er baat bij hebben dat de ruzies wegvallen en er eenduidige beslissingen worden genomen.”
Wat voor soort ouder wil jij zijn?
Kort samengevat: alle spontaniteit na een scheiding verdwijnt vaker wel dan niet. Je moet twee keer nadenken over hoe je je gedraagt, welke keuzes je maakt en hoe je die beslissing zal overbrengen naar je kind en naar de andere ouder. Ook gaan heel wat ouders hun kind niet noodzakelijk meer opvoeden naargelang hun eigen waarden, wel aan de hand van wat de ander doet. “Vroeger compenseerde je elkaar in de relatie en als ouder, je deed dat met de mantel der liefde. Na een scheiding ben je er niet meer bij wanneer de andere ouder met je kind omgaat en misschien is hij of zij wel veranderd door wat er gebeurd is. En jij gaat je opvoedkundige beslissingen nemen op basis van wat (jij denkt dat) de ander doet. Serveert de papa geen verse maaltijden, dan ga jij extra gezond koken in de tijd dat je kinderen bij jou zijn. Is de mama van je kinderen wat te strikt, ga jij hen misschien wat meer gaan vertroetelen en vrijer laten, ter compensatie. Op zich is dat niet zo erg, tenzij je hierin erg rigide wordt en hierdoor ook jouw relatie met je kind onder zware druk komt te staan.”
Maar als je sterk in je schoenen wilt staan als ouder – wat zeker van pas kan komen tijdens de puberjaren van je kind – dan moet je voet bij stuk houden over jouw waarden en de regels die daaruit voortvloeien. “Heel wat gescheiden ouders gaan ook opvoeden vanuit angst dat hun kind hen niet meer graag gaat zien of schuldgevoel voor wat ze hun kind hebben aangedaan. Maar het is belangrijk om na te denken over wie jij als ouder wilt zijn en daar je opvoeding op te baseren.”
Er is een goede portie moed en mildheid nodig als ouder, en gescheiden ouders kunnen daar een extra grote portie van gebruiken. “Moed om te durven zeggen dat het bij jou en jouw ex-partner niet lukt om samen ouder te zijn, en om te aanvaarden dat dat van jullie geen slechte ouders maakt. Moed om af te stappen van het idee dat co-ouderschap de beste vorm is en alle alternatieven minder zijn. Moed om jouw ding te blijven doen en achter jouw waarden te blijven staan, maar ook om na te denken over je communicatie en te luisteren naar zaken die misschien wat lastiger zijn om te horen.” Maar ook: wees mild voor jezelf of voor je naaste die misschien juist door een scheidingsproces gaat. “Eigenlijk doen we allemaal ook maar gewoon ons best als ouder. Een scheiding betekent niet dat je je kind gaat verknoeien, zelfs al laat je af en toe een steek vallen. Je doet je best, dus wees gerust wat minder streng voor jezelf.“
Wil jij meer tips over hoe op te voeden tijdens en na een complexe scheiding? De Helft van Mij van Vanessa Maes koop je hier.
Meer lezen
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier