Oksana Volzhina: “We zijn allemaal veranderd door de oorlog. Sommigen zijn monsters geworden, anderen blinken uit in solidariteit”
September, daar horen boekentassen en brooddozen bij. Precies hoe voormalig model Oksana Volzhina het wil: een normale eerste schooldag, ook in Oekraïne.
“Normaliteit. Dat is wat we op onze school het meest nodig hebben.” De Russische Oksana Volzhina (44) wijst om zich heen. Naar de muziekruimte met zicht op de groene tuin, het knus ogende klaslokaal vol kleurrijke tekeningen en de eetplaats waar het naar vers gebakken appeltaart geurt. 7fields is het geesteskind van Oksana, ze richtte de school in 2017 op als privé-instelling voor kinderen van het platteland rond Kiev. Tot de oorlog uitbrak in februari 2022.
‘7fields is niet zomaar een school. Het volledig uit hout opgetrokken gebouw te midden van de uitgestrekte velden dient ook als opvang voor Oekraïense kinderen met oorlogstrauma’s’
Chip, het kleine witte hondje dat de hele tijd voor ons uit rent, springt bij Oksana op schoot: “Chip is van ons allemaal, hij is met iedereen bevriend”, klinkt het lachend. Je kunt er niet omheen; zodra je 7fields binnenstapt, voel je je welkom en word je meegenomen in een sfeer van huiselijkheid, warmte en sereniteit. Sleutelbegrippen die Oksana heel bewust in praktijk brengt. Want 7fields is niet zomaar een school. Het volledig uit hout opgetrokken gebouw te midden van de uitgestrekte velden dient ook als opvang voor Oekraïense kinderen met oorlogstrauma’s. Naast taal, aardrijkskunde en rekenen krijgen de leerlingen psychologische begeleiding en volgen ze activiteiten als muziek, sport, tokkelen op de computer en films kijken. “Alles waar ze zin in hebben”, legt Oksana uit.
Naast bezieler is ze ook schoolhoofd en een ‘mama voor iedereen’. Vanuit de keuken troont ze ons mee naar de zonovergoten tuin waar we een levensgroot schaakspel, een trampoline, basketplein, vuurplaats en yogahut ontwaren. “We proberen de kinderen een plek te geven waar het leven zijn normale gangetje gaat, zoals ze dat kenden vóór de oorlog.” De 47 kinderen op 7fields zijn tussen de zes en veertien jaar en komen bijna allemaal uit de meest gevaarlijke oorlogsgebieden van Oekraïne. Meer nog, in veel gevallen is Oksana ze zelf gaan halen. Met een kogelwerend vest, een helm en een dapper hart trekt ze naar plekken waar, behalve militairen, geen mens nog een stap durft te zetten. Soms rent ze letterlijk tussen de bommen, op een paar honderd meter van de Russische linies, om achtergebleven bewoners op te zoeken en ze over te halen hun huis te verlaten. Terwijl ze nota bene zélf Russische is. “Op papier toch”, haast ze zich te zeggen. “Ik heb nog altijd de Russische nationaliteit maar ik ben tegen Poetin en zijn barbaarse oorlog. Ik woon al jaren in Oekraïne, ik ben hier getrouwd geweest en heb drie zonen. Ik voel me meer met dit land verbonden dan ooit.”
‘We proberen de kinderen een plek te geven waar het leven zijn normale gangetje gaat, zoals ze dat kenden vóór de oorlog’
Maak kennis met Oksana Volzhina en haar project 7fields. Een opmerkelijke vrouw met een bijzonder initiatief. Als kind groeit ze op in de nadagen van de Sovjet-Unie, haar vader en moeder zijn beide ingenieurs in het Spoetnik-ruimteprogramma. Na de scheiding van haar ouders verhuist ze met haar moeder naar Damascus in Syrië, later keert ze terug naar Rusland waar ze als model vertoeft in de beau monde van Moskou. Ze trekt op met Russische oligarchen en verplaatst zich in privéjets en Rolls-Royce ‘Phantoms’. Ze reist niet alleen de wereld rond voor haar werk, ook als alpinist zoekt ze verre oorden op.
“Tot ik in de Himalaya terechtkwam.” We zijn terug in de eetplaats en zitten tegenover Oksana aan tafel. “De grootsheid en tegelijk de eenvoud van de natuur brachten me tot inkeer. Ik zei mijn glamourbestaan op en trok in 2008 naar Kiev, waar ik familie had. Ik wilde een eenvoudiger bestaan, weg van de rijke en beroemde mensen uit Moskou.” In Kiev haalt ze een master Psychologie en komt ze de man van haar dromen tegen. Ze trouwen en vestigen zich op het platteland, waar ze drie kinderen krijgen. Oksana besluit haar kroost thuisonderwijs te geven, later richt ze 7fields op.
Hartverscheurende noodkreten
De grote ommezwaai komt als de oorlog begint in 2022. Wie oude foto’s van Oksana vergelijkt met beelden van nu ziet een opvallend contrast. De glamour en make-up hebben plaatsgemaakt voor een stoere no-nonsenselook, militaire kleding incluis. “Zodra de oorlog begon, sloot ik me aan bij de Oekraïense burgerdefensiegroepen. Toen de Russen uit de regio Kiev werden verjaagd, meldde ik me aan als vrijwilliger om mensen te helpen in Donbas in Oost-Oekraïne.” Ze trekt er in haar eentje naartoe, een levensgevaarlijke onderneming. Maar ze twijfelt nooit: “Ik wist vanaf het begin dat ik dit móest doen. Ik kon niet thuis blijven zitten met mijn drie kinderen op het inmiddels rustige platteland. De noodkreten van de bewoners in stadjes zoals Avdiivka en Bachmoet klonken zo hartverscheurend dat ik koste wat kost wilde helpen. Er was opvang voor mijn kinderen, zij waren veilig. Waarom zou ik dan geen anderen helpen die in minder veilige omstandigheden zaten?”
Ik moest en zou die kinderen daar weghalen. Als ze bleven, zouden ze zeker sterven”
In het begin gaat Oksana in haar witte Mercedes naar oorlogsgebied, maar die ruilt ze al snel om voor een oude bus. “De mensen lachten me gewoon uit in mijn Mercedes. Ze vonden me knettergek. Met die bus kwam ik meer over als een echte hulpverlener.” Ze brengt voedselpakketten en medicatie en ontmoet duizenden bewoners die ondanks de oorlog niet willen vertrekken. “Ze zaten in schuilkelders, volledig geïsoleerd van alles. Sommige ouders waren compleet gehersenspoeld door de Russische propaganda. Ze wilden niet vertrekken omdat ze ervan overtuigd waren dat het Oekraïense leger hen zou doden. Ik heb eens een moeder bedreigd omdat ze een pro-Russisch telegramkanaal op haar smartphone volgde. Als ze per se in oorlogsgebied wilde blijven met haar kinderen, zou ik de Oekraïense autoriteiten vragen om haar te arresteren wegens verraad. Het hielp, de hele familie stapte op en liet huis en haard achter zich.”
Vooral het enorme aantal kinderen dat onder de grond leeft in de Donbasregio grijpt Oksana aan. “Ik zag die bleke snoetjes, voelde hun angst. Bij elke dreun van een raketinslag zag ik ze ineenkrimpen. Onvoorstelbaar. Vanaf dat moment werd het een obsessie: ik moest en zou die kinderen daar weghalen. Als ze bleven, zouden ze zeker sterven.”
Expressie van trauma
Tussen de lessen door komen de leerlingen van 7fields de eetruimte binnen voor wat Oksana hun ‘tweede ontbijt’ noemt, een stuk fruit of een potje yoghurt. Ze kijken ons nieuwsgierig en tegelijk verlegen aan. Pavlo, een 12-jarige jongen uit de noordoostelijke stad Charkiv, vertelt ons dat hij zich heel gelukkig voelt op deze plek: “Er is geen lawaai ’s nachts van bombardementen, ik hoef niet de schuilkelder in. En ik kan hier basgitaar spelen, megaleuk!” Hij lacht: “Vroeger wilde ik nooit naar school, nu ben ik blij dat ik kan gaan. Wie had dat ooit gedacht?”
Een paar maanden na het uitbreken van de oorlog doopt Oksana haar privéschool om tot rehabilitatiekamp voor oorlogskinderen. Maar al gauw beseft ze dat er meer nodig is. “De kinderen hebben ontzettend veel meegemaakt. Als ze hier aankomen, zijn ze zwaar getraumatiseerd, in de war, verdrietig en bang. In het begin eten ze alles op wat ze zien, zo bang zijn ze dat er de volgende dag niets meer zal zijn. Pas na een tijdje, als ze begrijpen dat er de volgende dag ook nog eten is, beginnen ze zich wat te ontspannen.” Net daarom is de dagelijkse structuur van een school zo belangrijk, legt Oksana uit. “Een vast programma, eten en slapen op een bepaald tijdstip, dat soort routine geeft een gevoel van veiligheid. Want de kinderen komen uit plaatsen waar de situatie allesbehalve voorspelbaar is.” De leerlingen blijven tijdens de week op school, in de weekends en vakanties gaan ze naar huis.
‘Er is geen lawaai ’s nachts van bombardementen, ik hoef niet de schuilkelder in. En ik kan hier basgitaar spelen, megaleuk’
Op de bovenverdieping van het gebouw wandelen we door de geïmproviseerde cinemazaal naar de slaapkamers, elk met zes tot acht bedden. Op de houten wand naast een van de meisjeskamers staan enkele woorden in het Russisch geschreven, met rode stift. “Het zijn drie letters die verwijzen naar de ‘speciale Russische operatie’. De letters waren overal zichtbaar op de Russische legervoertuigen”, legt Oksana uit. Ze wijst: “Hier staat ‘Azovbataljon’ (een beruchte militaire eenheid binnen het Oekraïense leger). De moeder van het meisje dat dit schreef, vocht mee in het bataljon. Ze overleed op het slagveld. Haar dochtertje kan nog altijd niet geloven dat ze geen mama meer heeft.” In eerste instantie wilde ze de teksten van de muur verwijderen, vertelt Oksana. “Maar voor de kinderen is het een expressie van hun trauma. Dus laten we het staan.”
Beneden wacht Pavlo ons op. Hij wil best vertellen waarom hij hier zit, zegt hij. “In het begin van de oorlog is mijn vader omgekomen, hij had zich als vrijwilliger aangemeld bij het leger. Hij was nog maar net vertrokken toen het al mis ging.” Pavlo denkt even na: “Dat was op 17 april 2022. Mijn moeder, jongere broer en ik bleven over. De eerste maanden werd er zwaar gebombardeerd in Charkiv. Mijn moeder was heel verdrietig over de dood van mijn vader en die bombardementen waren er te veel aan, ze kon er niet meer tegen. We zijn naar het westen gevlucht, we wonen momenteel in het centrum van het land. Toen er twee plaatsen op 7fields vrijkwamen, mochten mijn broer en ik meteen komen.” Zelf is hij niet bang voor de Russische bommen, klinkt het stoer. “In het begin is het akelig maar na een tijdje wen je eraan en is het niet meer erg.”
Pro-Poetin
In de lente van 2023 evacueert Oksana vijftien kinderen en tweeëntwintig volwassenen uit Avdiivka, een stadje dat al maanden onder vuur van de Russen ligt. Haar onverschrokkenheid plus haar eeuwige hoodie van het merk Puma leveren haar onder de soldaten de bijnaam Poema op. In juni 2023 gaat ze nog een stap verder. Als de Russen de Kachovka-waterkrachtcentrale in de zuidelijke regio Cherson bombarderen, staat het hele gebied onder water. “Aan Oekraïense zijde werden de bewoners geëvacueerd. In Olesjki, aan de Russische kant, gebeurde niets. De mensen zaten op de daken van hun huizen en wachtten op hulp.” Oksana besluit samen met een vriend actie te ondernemen. “Het Oekraïense leger vertelde ons dat we er onmogelijk konden geraken. We moesten over het water en de Russen schoten op alles wat bewoog.” Ze lacht: “We hebben onze motorboot volledig roze geschilderd en we droegen roze helmen. Zo wisten we zeker dat de Russen in Olesjki ons niet voor militairen zouden aanzien. Waarschijnlijk dachten ze dat we een soort hippie-achtige hulpverleners waren. Voor de zekerheid hadden we ook een wit kussensloop aan een stok gehangen, als signaal dat we vredelievend waren.”
De hachelijke onderneming lukt; Oksana en haar collega meren de roze boot aan bij Olesjki en stappen over in een rubber bootje. De Russen schieten niet op hen. Vanaf de daken schreeuwen de mensen om hulp. “We hebben ze in kleine groepjes meegenomen. Heel gevaarlijk, want de Russen schoten de mensen normaal in de rug als ze op de vlucht sloegen. Maar we zijn erin geslaagd en hebben ze in veiligheid gebracht, in totaal ging het om meer dan twintig kinderen en evenveel volwassenen.”
‘We hebben onze motorboot volledig roze geschilderd en we droegen roze helmen. Zo wisten we zeker dat de Russen in Olesjki ons niet voor militairen zouden aanzien’
Tot op vandaag de dag trekt Oksana erop uit om mensen in oorlogsgebieden te helpen of te evacueren. Maar de meeste tijd brengt ze door op de school. Ze ziet een enorme verbetering bij ‘haar kinderen’. Intussen kan ze Rusland niet meer binnen. Niet alleen omdat ze onomwonden voor Oekraïne kiest, ook omdat haar Russische paspoort is verlopen. En een Oekraïense pas zit er voorlopig niet in. “Dus ben ik gedwongen om in Oekraïne te blijven.” Maar ze wil nergens anders zijn, klinkt het beslist. “Ik heb Rusland achter me gelaten. Een keuze waar ik geen seconde spijt van heb. Het is wel jammer dat ik mijn ouders niet kan overtuigen van wat ik doe. Beiden zijn pro-Poetin en willen niet naar me luisteren. Het heeft een nefast effect op onze band, net als bij vele andere Oekraïens/Russische families, en dat vind ik ontzettend jammer. Het is een van de vele consequenties van de oorlog. Broers, zussen, ouders, kinderen; hele families praten niet meer met elkaar en hebben hun banden voorgoed doorgeknipt.” Zelf zou ze dat niet kunnen, klinkt het stil. “Ik laat mijn ouders in hun waarde, het heeft geen zin ze te overtuigen, dat is me na twee jaar nog altijd niet gelukt. We zijn allemaal veranderd door de oorlog. Sommigen zijn monsters geworden, anderen blinken uit in solidariteit en menselijkheid. Feit is dat als er één groep is die helemaal niets aan de oorlog kan doen, het de kinderen zijn.”
Dus blijft ze naar oorlogsgebied gaan. Of, zoals Pavlo het zegt: “Ze is een beetje gek. Maar tegelijk ontzettend lief. En dapper. Vooral dapper.”
Wie is Oksana Volzhina? • Geboren in 1979 in Moskou.
• Was tussen haar 14e en 20ste actief als model.
• Werkte als pr-manager in de autoindustrie en als manager va een Russische liefdadigheidsinstelling.
• Vertrok in 2008 naar Oekraïne.
• Startte in 2017 privéschool 7fields op.
• Redt sinds april 2022 kinderen en volwassenen uit oorlogsgebied.
• Is een gescheiden moeder van 3 kinderen.
Meer lezen
Tekst: Joanie de Rijke. Beeld: Vincent Haiges.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier