Mentaal welzijn op het werk: zo word (en blijf) je gelukkig op je job

Hanne Vlogaert

30 okt 2019

Het grootste deel van onze dag brengen we door op kantoor. Over een heel leven geteld, spenderen de meeste werknemers gemiddeld niet minder dan 90.000 uur op hun job. Je werkplek kan dus maar beter een plaats zijn waar je je mentaal helemaal ‘goed in je vel’ voelt.

Welke elementen en eigenschappen een werkplek nodig heeft om een mentaal gunstig klimaat te vormen en hoe je je ‘psychische welbevinden’ op de vloer ook als werknemer een beetje in het oog kan houden? We vroegen het aan doctor in de psychologie en auteur van onder meer Mentaal Kapitaal en Authentieke Intelligentie, Elke Geraerts.

Sociale sfeer en focus

“Wat voor mensen op het werk respectievelijk functioneert als een energiegever dan wel als een energievreter, is erg persoonlijk. Maar toch zijn er een aantal zaken die voor zowat iedereen erg belangrijk blijken”, zo klinkt het bij Geraerts. “Een eerste belangrijk element voor mentaal welzijn, is een fijne sociale sfeer op de werkvloer: is er een goede dynamiek tussen de collega’s, heerst er een fijne team-spirit en is er over het algemeen een goede verstandhouding tussen alle werknemers en leidinggevenden onderling?”

Iets dat daar een beetje mee samenhangt en dat eveneens belangrijk blijkt voor hoezeer je je op je werk ‘als een vis in het water’ voelt, is de mate waarin de normen en waarden van het bedrijf waarvoor je werkt overeenkomen met die van jezelf. “Vind jij persoonlijk creativiteit en sociaal engagement erg belangrijk, dan zal je niet meteen aarden binnen een bedrijf dat economisch winstbejag boven menselijkheid stelt, of in een functie waarin je vooral droge administratieve taken moet vervullen.”

Ook belangrijk voor het psychisch welbevinden: de manier waarop leidinggevenden getraind zijn om effectief ‘leiding te geven’ en de manier waarop ze zich in relatie plaatsen tot hun werknemers: “Is er bijvoorbeeld een erg rigide vorm van hiërarchie en best wat afstandelijkheid tussen leidinggevenden en werknemers, of is er daarentegen een cultuur van openheid en een mogelijkheid tot ongedwongen collegiaal contact?”

Een simpele ‘Hoe gaat het met je?’

Een belangrijke subfactor hierbij blijkt de expliciete ruimte die leidinggevenden binnen de werksfeer durven maken voor het mentaal welzijn van hun werknemers: “Wanneer leidinggevenden niet alleen oog hebben voor de productie en de effectieve omzet van hun werknemers, maar ook voor het feit of ze zich als mens als dan niet helemaal goed voelen in hun vel, dan bevordert dat het gevoel van psychisch welzijn enorm.

Met haar organisatie ‘Better Minds at Work’ organiseert Geraerts dan ook regelmatig opleidingen en workshops voor ‘leidinggevenden met lef’: “Een goede leidinggevende moet namelijk het lef hebben om de taboes rond psychische gezondheid te doorbreken en zijn of haar werknemers wél degelijk te vragen naar hun mentale toestand en en hun eventuele noden op dat vlak.”

Talenten en groeien

Een factor die binnen het moderne werkveld ook érg belangrijk lijkt te worden voor het al dan niet ervaren van arbeidsvreugde, is de mate waarin een werknemer wordt ingezet op zijn sterktes en talenten. “Talentontwikkeling krijgt binnen de meeste bedrijven gelukkig een steeds grotere rol: werkgevers gaan expliciet kijken naar de vaardigheden, maar ook naar de persoonlijkheidskenmerken en de interessesfeer van hun werknemers, en proberen daar bij de uitwerking van de functiebekleding van die persoon in kwestie ook zoveel mogelijk op in te zetten.”

Ook dat helpt het mentale welzijn van werknemers enorm vooruit, want het is immers maar pas wanneer mensen worden ingezet op hun kwaliteiten en hun passies, dat ze hun beste resultaten zullen neerzetten, en ze – niet te versmaden – ook het meeste voldoening uit hun werk zullen halen.

“Bevlogen mensen komen in een flow terecht waarin ze zichzelf niet alleen echt ongelimiteerd kunnen geven, maar die hen ook zal aanzetten om steeds dieper in de materie door te dringen en steeds meer te leren. Op die manier krijgen werknemers die worden ingezet op hun talenten, veel meer dan anderen de kans om te groeien – niet alleen in hun vaardigheden als werkkracht, maar ook als mens.”

E-mail-etiquette en focus

Ook op een werkvloer waar werknemers wel degelijk voldoende op hun kwaliteiten worden ingeschakeld, kunnen er echter stoorzenders optreden. “Iets dat we vaak zien terugkomen is dat er binnen een bedrijf onvoeldoende aandacht is voor ‘focus’: mensen bestoken elkaar bijvoorbeeld met e-mails in plaats van snel even bij iemand langs te lopen voor een melding, moeten een aaneenschakeling van ellenlange, vaak nutteloze vergaderingen uitzitten en hebben geen duidelijke afspraken wat betreft hun beschikbaarheid buiten de effectieve werkuren.”

Al die zaken zorgen ervoor dat de tijd die er ter beschikking is niet erg efficiënt gebruikt wordt, waardoor werkdagen vaak langer uitvallen dan nodig, waardoor er dan weer minder tijd is voor ontspanning, wat de arbeidsvreugde en ook het gevoel van mentaal welzijn op het werk op termijn onderuit zal halen.

Mindmaps en aandachtslandschap

Een tweede grote stoorzender hebben werknemers grotendeels zelf in handen, maar komt toch vaak voor omdat er bij veel mensen gewoon onvoldoende inzicht is in de manier waarop onze hersenen werken. “Veel werknemers hebben te weinig zicht op de manier waarop hun aandachtspatroon in elkaar zit, en kunnen op die manier hun werdag ook niet op de meest efficiënte manier structureren”, zo klinkt het bij Geraerts. “De meeste mensen weten wel of ze een ‘ochtendmens’ of een ‘avondmens’ zijn, maar in realiteit is de mate waarin we ons kunnen concentreren onderhevig aan veel meer pieken en dalen.”

Veel mensen zouden er volgens Geraerts dan ook bij gebaat zijn hun eigen ‘aandachtspatroon met pieken en dalen’ eens uit te tekenen, zodat ze hun werkdag er bijgevolg op kunnen afstemmen. Hoe je zo’n ‘aandachtslandschap’ uittekent? “Leg de mate waarin je je brein kan inspannen eens een paar dagen lang vast op een diagram met een x-as en een y-as. Op de verticale as duid je aan hoe je concentratievermogen op dat moment aanvoelt op een schaal van pakweg 1 tot 100 % en op de horizontale as leg je de uren van de dag vast. Op die manier krijg je normaal gezien een mooie grafiek die je precies vertelt wanneer je focus het grootsts is, en wanneer je beter geen al te diepzinnige activiteiten plant.”

Olifanten en konijnen jagen

Een derde stoorzender die maakt dat mensen hun eigen gevoel van ‘mentaal welzijn op de werkvloer’ ondergraven, benoemt Geraerts als een ingebakken neiging tot ‘het vangen van konijnen alvorens over te gaan tot de olifant’. “Veel mensen beginnen hun dag met afhandelen van allerlei kleinere, minder beduidende taakjes zoals het uitpluizen van hun inbox, het beantwoorden van mailjtes en het schikken van hun agenda in plaats van meteen de koe bij hoorns – of de olifant – te vatten en zich meteen toe te leggen op die éne grote hoofdtaak die eigenlijk echt gedaan moet worden. Dat is niet alleen contraproductief omdat veel mensen hun opperste vorm van concentratie in de ochtend beleven, maar ook omdat het des mensen is om grote inspannende taken waar we niet meteen aan begonnen zijn, dan nog maar wat verder uit te stellen tot ze uiteindelijk zelfs op de volgende dag terecht komen.”

“Op die manier blijven mensen vaak hangen in kleine to-do’s en gaan ze de taken die dan wel aardig wat mentale inspanning mogen vragen – de olifanten dus – maar die daardoor ook net heel wat voldoening als beloning met zich meebrengen, steeds maar weer uit de weg.” Wie dat té lang volhoudt zou dus wel eens in het principe van een bore-out of burn-out terecht kunnen komen, aangezien enkel de stress en inspanning van kleine taakjes overblijft, en daar niet de voldoening van inspirerend werk voor in de plaats komt.

Overprikkeling en brein-recuperatie

Ook de manier waarop werknemers hun leven oriënteren buiten hun effectieve werkplek, kan echter aan hun mentaal welzijn raken. “Een modern principe dat – zowel op als naast de werkvloer echt nefast is voor ons stresshormoon en ook voor de uitputting en absolute overprikkeling van onze hersenen, is de veelheid aan multimedia-kanalen die we op een dag op ons af laten komen. Ten eerste zijn onze hersenen immers helemaal niet gemaakt om voortdurend met een massa prikkels tegelijkertijd om te gaan, en bovendien werkt ook de druk tot een ‘permanente beschikbaarheid’ die al die communicatiemiddelen met zich meebrengen, niet bepaald bevorderlijk voor ons gevoel van rust en balans.”

Tot slot geeft de gemiddelde werknemer zijn hersenen na de werkuren ook zelf niet de kans om te resetten, integendeel zelfs: “In plaats van je off-work-time te gebruiken om je hersenen terug op adem te laten komen en ze opnieuw wat meer vrijheid te geven, gaan we ze gewoon verder uitputten door nieuwe online activiteiten aan te gaan. Zo scrollen we lustig door onze Instagram-feed op zoek naar nieuwe prikkels, leggen we een rondje online research in voor de leukste nieuwe hotels of hotspots om te bezoeken bij onze volgende citytrip of duiken de webshop in voor een nieuw paar schoenen. Al die activiteiten mogen dan ontspannend lijken, in feite matten ze ons brein gewoon verder af“, zo linkt het verdict.

Creativiteit en rewind

Als voornaamste advies – niet alleen voor je productiviteit op de werkvloer – maar ook voor je mentale balans in het algemeen, kan Geraerts dan ook aanraden om toch op tijd en stond ook eens volledig te ontkoppelen: “Geef je hersenen tijd om te ontspannen: doe bijvoorbeeld eens een paar uur helemaal niets, ga wandelen in de natuur of zoek gewoon een beetje ongedwongen sociaal contact op.”

Wist je trouwens dat je hersenen eigenlijk pas op die ‘ongedwongen momenten’ tot hun beste creatieve vermogens getriggerd worden? “Pas als onze hersenen al een beetje moe zijn door een dag hard werken, komen de strikte verbindingen tussen de verschillende hersengebieden een beetje losser te liggen. Hierdoor laten ze onze zintuigen plots toe om op een onbewust niveau op een andere manier met elkaar te communiceren, waardoor er plots erg inventieve out-of-the-box-ideeën kunnen opspringen”, zo klinkt het.

Af en toe eventjes de riem er afleggen, kan dan toch ook nog nuttig zijn – al streeft al wie daar dan weer letterlijk de focus op wil leggen, het doel natuurlijk ook weer helemaal voorbij. Conclusie van de dag: werken en leven in digitale tijden, niet simpel toch?

Wil jij zelf actiever staan in je loopbaan en een impact maken op je eigen werkgeluk? Check dan eens het loopbaancentrum van Elke Geraerts: www.bettermindscoaching.com