Lichaamstaal verwoord: “Gesproken woorden dienen vaak slechts als leestekens voor wat we met ons lichaam al vertellen”
Je kunt de lippen nog zo stijf op elkaar houden, je lichaam spreekt hoe dan ook boekdelen. Experts volmondig over hoe je een lijf lezen kunt.
Ze gingen de wereld rond: de beelden van de meest recente Golden Globes waarop een voorovergebogen Selena Gomez Taylor Swift iets influistert, waarna die laatste haar mond openvalt van verbazing. De beeldregistratie van de korte uitwisseling tussen beiden was stof voor een golf van speculatie op het internet. Al snel werd beweerd dat ze over Kylie Jenner en Timothée Chalamet aan het roddelen waren, die op diezelfde Golden Globes veel bekijks hadden met hun verliefde gekeuvel. Waar die bewering vandaan kwam? Liplezers, die dat zogezegd allemaal van de houding en de monden van Gomez en Swift aflazen.
Ze blijken een dingetje op het internet, die liplezers. Een snelle TikTok-zoekopdracht levert meteen duizenden filmpjes op van liplezers – de ene al professioneler dan de andere – die proberen te achterhalen wat Hollywood’s finest tegen elkaar vertellen tijdens gefilmde events. Zo werden ook acteurs en geliefden Emily Blunt en John Krasinski onlangs het mikpunt van matige liplezerij: Krasinski zou op een rode loper gezegd hebben dat hij niet zou kunnen wachten om te scheiden. Al luidde elders dat hij het koud had en zei niet te kunnen wachten om naar binnen te gaan.
‘Mensen zijn zich vaak niet bewust van welke lichaamstaal ze uitzenden, wat het moeilijk maakt om bepaalde gedragingen te verbergen’
Uiteindelijk zou Selena Gomez via Instagram laten weten dat ze helemaal niet roddelde over Jenner en Chalamet, maar iets vertelde over een romantische ontwikkeling tussen twee vrienden. Iemand uit de entourage van Blunt en Krasinski liet dan weer weten dat alles gewoon koek en ei is tussen de geliefden.
Achteraf ontkennen wat je gezegd zou heben, is één ding. Maar waar we een pak moeilijker omheen kunnen, is onze lichaamstaal. Communiceren doe je immers niet enkel met je mond, maar bovenal met alles eromheen. Hoeveel kan een lichaam eigenlijk vertellen? En kunnen we wat een ander wil zeggen al ontleden voordat er überhaupt een woord gesproken wordt?
Het pascalleke
“In de schoolboeken staat vandaag nog steeds dat 93 procent van onze communicatie non-verbaal is, maar zo eenvoudig is het niet.” Aan het woord is Dana Ketels, lichaamstaalexpert en oprichter van communicatiebureau Impact Academy. “We gaan doorgaans uit van 60 tot 80 procent non-verbale communicatie tegenover 20 tot 40 procent verbale. Gesproken woorden dienen vaak slechts als leestekens voor wat we met ons lichaam al vertellen. Die verhoudingen fluctueren constant, afhankelijk van de situatie.”
Lichaamstaal moeten we echter altijd in haar context plaatsen, aldus Ketels: “Een gebaar of beweging krijgt slechts betekenis door het in verband te brengen met andere gedragingen. Eén gebaar zegt net zo weinig als één woord in een zin. Net zoals een woord an sich weinig betekenis heeft zonder de zin eromheen, heeft ook lichaamstaal meer nodig dan één gebaar om iets te betekenen.” Duidelijk: een mens is meer dan de lichaamstaal, maar we kunnen elkaar er wel beter door gaan begrijpen.
‘Wanneer er gevaar nadert, gaan we instinctief onze meest kwetsbare lichaamsdelen beschermen’
Onze gebaren mogen dan niet zonder meer te vertalen zijn, er bestaan gedragingen die bovenmatig opvallen. Ketels haalt het ‘Pascalleke’ aan, de welbekende beweging van F.C. De Kampioenen-personage Pascale De Backer: “Met die beweging bedek je het zachte, kwetsbare puntje net onder de hals. Wanneer er gevaar nadert, gaan we instinctief onze meest kwetsbare lichaamsdelen beschermen. Ook wie de armen over elkaar kruist, beschermt onbewust de vitale organen en voelt zich naar alle waarschijnlijkheid oncomfortabel. Maar of dat gevoel uit onzekerheid, weerstand of een andere emotie komt, moet je afleiden uit de context en de rest van het lichaam.”
Ook veelbesproken de afgelopen tijd: de ongeïnteresseerde lichaamshouding van Oscarwinnend Peaky Blinders– en Oppenheimer-acteur Cillian Murphy. TikTok lachte zich een breuk met diens desinteresse op zowat elk persmoment – de wenkbrauwen optrekken, in het niets staren, achterover leunen. “Wie weinig interesse heeft in wat er voor zich gebeurt, gaat achterover hangen en wegdromen. Die zit allicht ergens anders met het hoofd”, duidt Ketels. “Wie geïnteresseerd is, gaat naar voor bewegen en de blik richten naar waar die de aandacht wil hebben.” Één signaal is ook maar één signaal, leerden we, maar Cillians signalen bevestigen elkaar kwistig.
De veelzeggende wenkbrauw
Als hoe we ons voelen onze lichaamstaal beïnvloedt – een verveelde Cillian resulteert in een verveelde houding – kan onze lichaamstaal onze gevoelens dan ook beïnvloeden? De welbekende power pose zou volgens sociaal psycholoog Amy Cuddy niet alleen je perceptie bij anderen veranderen, het zou ook je gevoel over jezelf wijzigen. Hoe je beweegt, zou met andere woorden kunnen veranderen wie je bent. Als we in een stevige powerpositie staan – met de benen onder onze heupen, borst vooruit, armen wijd – zou ons lichaam volgens Cuddy’s onderzoek hormonale schommelingen ervaren. Dat vertelde ze ook in haar TED Talk Your body language may shape who you are: “Testpersonen die in ons onderzoek een krachtige pose aannamen, maakten meer testosteron en minder cortisol aan, het hormoon dat vrijkomt bij spanning en stress. Dat zorgde er onder andere voor dat ze meer risico’s durfden te nemen bij het gokken. Net zoals dat je effectief blijer wordt wanneer je je kaken geforceerd laat lachen.”
Een ander recent Nederlands onderzoek dat werd gepubliceerd in het wetenschappelijk magazine Cognition and Emotion wijst dan weer uit dat je via lichaamstaal iemands karakter gedeeltelijk in kaart kunt brengen en zelfs reacties kunt voorspellen. Ketels: “Er zijn tien bewegingen op het gezicht die samenhangen met onze persoonlijkheid; de mondhoeken of wenkbrauwen optrekken, fronsen, knipperen, het aanspannen van de onderste oogleden... Als je die bewegingen veelvuldig maakt, zijn ze niet gelinkt aan emoties van het moment, maar geven ze een inkijk in het karakter van een persoon. Die lichaamstaal is dan een onderdeel van normaal gedrag voor die persoon. Een bekend voorbeeld daarvan zijn voor Ketels de gewoontes van Meghan Markle en Prince Harry: “Markle beweegt haar wenkbrauwen fel omhoog waardoor haar ogen groter worden. Dat vertelt ons dat ze veel bewegingsvrijheid nodig heeft en flexibiliteit zoekt. Ze wil een warme cultuur rondom zich. Het is niet iemand die blijft zitten en ondergaat. Prince Harry op zijn beurt fronst, knijpt zijn oogleden aan en trekt zijn wenkbrauwen omhoog. Dat verklapt dan weer dat hij zich niet in een keurslijf laat dwingen en bewegingsvrijheid nodig heeft. En zo blijkt!”
‘Aan één signaal zien of iemand liegt of niet, bestaat niet. Er bestaat niet zoiets als de neus van Pinokkio’
Kunnen we onze lichaamstaal ook bewust gaan verbergen? Dat is niet zo simpel, volgens Dana Ketels: “Mensen zijn zich vaak niet bewust van welke lichaamstaal ze uitzenden, wat het moeilijk maakt om bepaalde gedragingen te verbergen. Biologische reacties, zoals zweten en een droge mond, zijn helemaal niet controleerbaar. Op andere kan je oefenen om ze gedeeltelijk te beheersen. Wie weleens een stap achteruit zet als er een vraag gesteld wordt, komt zo onzekerder over en kan erop oefenen om op de plaats te blijven staan en zelfzekerder over te komen. Maar hoe hoger de stress, hoe moeilijker je je lichaamstaal kan controleren. Als we stress hebben, raken we ons gezicht vaker aan en dat doen we volgens wetenschappelijk onderzoek zelfs al van in de buik: als de moeder gespannen is, raakt de foetus het gezicht aan. Stress- en spanningssignalen zijn biologisch gezien overal ter wereld hetzelfde. Andere signalen die doorheen de tijd werden aangeleerd, kunnen wel cultureel verschillen. Zoals oogcontact bijvoorbeeld: westerlingen maken behoorlijk stevig oogcontact, terwijl dat in Japan niet het geval is. Dat zijn gewoon andere culturele gebruiken.”
Veel van de lichaamstaal van een ander pikken we onbewust op, gaat Ketels verder: “Op een dag krijgen we erg veel prikkels binnen via onze zintuigen, maar daar kunnen we onmogelijk een voor een bij stilstaan. Het deel van onze hersenen waarmee we rationeel denken, is trager dan ons oerbrein dat ons op gevaar duidt. Als je iemand ziet, heb je daarom in een fractie van een seconde een eerste indruk, nog vóór je er rationeel over kunt nadenken.”
De hand als fluostift
Nu de verkiezingen eraan komen, breekt een meer dan interessante periode voor heel wat lichaamstaalexperts aan. Want ook al zijn politici vaak getrainde sprekers, in debatten valt geregeld iets af te lezen uit hun lichaamstaal. “Vooral de reacties op biologische spanningssignalen vallen dan op. Ze beginnen te zweten, krijgen een droge mond en likken daardoor bijvoorbeeld vaker aan hun lippen”, zegt Ketels.
Lichaamstaal heeft dan wel vaak een onbewuste dimensie, in de politiek wordt het lijf ook bewust ingezet. “Donald Trump is daar een bekend voorbeeld van”, zegt Ketels. “Hij zorgt ervoor dat hij telkens aan de linkerkant staat wanneer hij met iemand anders in beeld komt. Op die manier is zijn lichaam prominenter op de voorgrond te zien als hij handen schudt. Ook daar zorgt hij er altijd voor dat hij de bovenhandse positie inneemt, de machtspositie. En als hij een punt wil maken, haalt Trump trouwens vaak zijn vingerpincet boven, ook daar is over nagedacht. Onze handen kunnen fluostiften zijn voor wat we zeggen.”
En ook de keuze voor minder dominante lichaamstaal kan volgens Ketels doordacht zijn: “Neem nu Barack Obama: wanneer hij luistert, houdt hij zijn hoofd een beetje schuin. Dat komt meer kwetsbaar, luisterend, verbindend en open over. Daar is ongetwijfeld over nagedacht. In een dominante machtspositie houd je je hoofd recht. Probeer maar eens iemand te berispen met een schuin hoofd, dat gaat niet.”
‘Wanneer Barack Obama luistert, houdt hij zijn hoofd een beetje schuin. Dat komt meer kwetsbaar, luisterend, verbindend en open over’
Een veelgestelde vraag wanneer het over lichaamstaal gaat: kun je aan iemands houding en bewegingen afleiden of die persoon liegt? Zowel verbaal als non-verbaal was in Bill Clintons welbekende ‘I did not have sexual relations with that woman’-verklaring (naar aanleiding van zijn affaire met stagiaire Monica Lewinsky, red.) volgens velen te zien dat hij loog. Niet alleen sprak hij over Lewinsky als ‘that woman’, wat bij leugendetectie een bekend signaal is van een leugenaar die afstand wil nemen van zijn leugen, ook van zijn gezicht waren stresssignalen af te lezen. Hij knikte neen, waarmee hij zijn leugen volgens kenners ontkrachtte.
Maar niet iedereen reageert op dezelfde manier op stress: “Er zijn ook mensen die in stresssituaties net in bevriezing gaan en geen emotie tonen. Leugendetectie, zowel door een machine als een mens die op stresssignalen focust, is iets heel populairs, maar een exacte handleiding bestaat niet”, zegt Vincent Denault, doctor aan de Canadese McGill University en medeoprichter van de Deception Research Society: “In rechtszaken kunnen misvattingen over de detectie van leugens en bedrog leiden tot gerechtelijke dwalingen. Dat kan gebeuren, ongeacht of de mensen die de misvattingen overbrengen te goeder trouw handelen. Ze denken misschien dat ze gelijk hebben, maar dat betekent niet dat dat zo is.” Doordat ze niet liegen zoals een leugen er in de boekskes uitziet, zijn mensen met andere woorden al wel eens zwaarder gestraft dan nodig. Een bekend voorbeeld hiervan is de zaak van Amanda Knox, de Amerikaanse studente die in 2009 werd veroordeeld voor de moord op haar huisgenote Meredith Kercher in Italië. Tijdens het proces werd Knox vaak afgeschilderd als koel en emotieloos, wat bij velen de indruk wekte dat ze schuldig was. In 2016 werd ze vrijgesproken door het Italiaanse Hooggerechtshof. Haar ogenschijnlijke gebrek aan emotie tijdens het proces bleek niet noodzakelijk te wijzen op schuld, maar veeleer op haar persoonlijkheid of de manier waarop ze omging met de enorme druk en mediatisering van het proces.
Denault: “Er bestaat een hele grote mythe rond leugendetectie. Aan één signaal zien of iemand liegt of niet, bestaat niet. Het gezicht en het lichaam kunnen suggereren dat mensen nerveus of emotioneel zijn. Maar de aanwezigheid van nervositeit of emotie is geen teken van liegen, net zoals de afwezigheid ervan geen teken is van waarheid. Er bestaat niet zoiets als de neus van Pinokkio. We mogen nooit overhaaste conclusies nemen.”
Alleszins, middelmatige liplezers met ambitie mogen zich nog snel omscholen tot lichaamstaalexpert. Want wat Van Grieken, De Wever, Mahdi, Depraetere en co. non-verbaal zeggen, zal ons zo mogelijk heel wat meer vertellen dan wat ze effectief onder woorden brengen.
Meer lezen
Door Robine van Tilburg.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier