Leef jij met een schuldgevoel? Wij geven je handvatten om ermee om te gaan
We kennen het allemaal: dat plagende stemmetje in ons hoofd dat zegt dat we schuldig zijn. Soms op fluistertoon. Soms oorverdovend.
Schuld en boete. Het is een geliefd thema in films, boeken, theater en muziek. Over hoe we elkaar de duvel aandoen en daarna verteerd worden door spijt. Over verlangens naar de zoete zonden van het leven waarvan we vinden dat we ze eigenlijk niet mogen hebben. Iedereen kent dat lastige duiveltje op onze schouder, ons dominante geweten dat ons treiterend influistert dat we het anders hadden moeten aanpakken. Dat we het beter niet hadden gedaan of dat we juist wél hadden moeten reageren.
Volgens de Britse krant The Independent voelen de Engelsen zich het vaakst schuldig als ze toegeven aan een verlangen of als ze een contact met dierbaren verwaarlozen. Iets wat we allemaal wel herkennen. Schuldgevoelens zijn complex en gelaagd. De een heeft er meer last van dan de ander en dat heeft met je karakter, je opvoeding en je gevoeligheden te maken. Vrouwen zijn er doorgaans meer vatbaar voor dan mannen. Maar au fond ligt de grondslag van dat plagende stemmetje in de normen en waarden die we meekrijgen; van onze ouders, de culturele opvattingen waarmee we opgroeien, onze scholing, vriendenkring, partner, enzovoort.
“Bij schuld gaat het over de dingen die we doen. Schaamte heeft veelal te maken met wie we zijn” – Joke Roels, pschotherapeute
Het nut van schuldgevoel
Schuld wordt vaak met schaamte verward. “Maar het zijn twee verschillende begrippen”, zegt psychotherapeute Joke Roels. “Bij schuld gaat het veeleer over de dingen die we doen, waarbij we de ander benadelen. Schaamte heeft veelal te maken met wie we zijn, het is een vorm van zelfsabotage. Terwijl schuld zich verhoudt tot ons eigen geweten. Schuldgevoelens staan altijd in relatie tot een ander en zijn gekoppeld aan empathie: wat heb ik de ander aangedaan?”
Schuldgevoelens kunnen ons verlammen en achtervolgen. Maar ze kunnen ook nuttig zijn. Want ze creëren de mogelijkheid om iets goed te maken, om de gevolgen van onze fouten te herstellen of op zijn minst te verzachten.
“Als je je schuldgevoel wilt aanpakken, is het belangrijk jezelf de vraag te stellen met welke intentie je iets hebt gedaan”, legt Roels uit. “Is die intentie goed, dan kun je proberen je schuldgevoelens enigszins te relativeren. Vervolgens kijken we naar iemands overtuigingen. We hebben allemaal bepaalde overtuigingen meegekregen in onze opvoeding. Zaken zoals: ‘Doe de ander geen onrecht aan’ of ‘Ik mag niet spreken voor mijn beurt.’ Soms zijn die overtuigingen zo sterk dat we te streng oordelen over onszelf. Als je hebt geleerd dat je altijd stil en braaf moet zijn als kind, kun je je als volwassene al schuldig voelen omwille van het feit dat je vindt dat je een te grote mond hebt. Terwijl het misschien net goed is om voor jezelf op te komen. Door te kijken naar waar je overtuigingen vandaan komen en hoe je er – onwillekeurig – door wordt beïnvloed, kun je je schuldgevoel beter leren te begrijpen.”
Erkenning, acceptie en herstel
Wat als je hele leven door schuldgevoelens wordt beheerst, in die mate dat je erdoor wordt verteerd? Stel dat je een ingrijpende invloed hebt in iemands leven, met of zonder intentie. Door een ongeval in het verkeer bijvoorbeeld. Hoe leef je daarmee verder?
“Dat gaat om heftige emoties die vaak gepaard gaan met een trauma en moeilijk zijn om in je eentje te verwerken”, zegt Roels. “Zit je met een diepgeworteld schuldgevoel dan is het belangrijk dat eerst te erkennen en het vervolgens te proberen accepteren. Daarna kun je aan herstelgedrag werken. Stel dat je iemand hebt aangereden. Dan kun je een gesprek proberen aan te gaan met het slachtoffer of met de familie. Je kunt je gevoelens ook uiten door een brief te schrijven. Of je kunt iets teruggeven. In de zin van schadevergoeding, maar ook door bijvoorbeeld vrijwilligerswerk te doen in een revalidatiecentrum. Nog een voorbeeld. Je grootmoeder met wie je een hechte band hebt, overlijdt. Je voelt je schuldig, omdat je haar al wekenlang niet meer had bezocht. En nu is het te laat. Toch kun je ook daar aan herstelgedrag werken, bijvoorbeeld door een ritueel te houden. Op die manier creëer je een kans om je leven op een andere manier richting te geven. Want schuldgevoelens op zich zijn zinloos. Ze verlammen. En al zijn ze hardnekkig, je kunt ze wel leren te doorgronden en beter te plaatsen.”
Meer lezen over schuldgevoel?
In Schuldig vraagt schrijfster Janna Loontjens zich af hoe haar geweten in elkaar zit. Een boek over de complexiteit van onze schuldgevoelens dat inzicht geeft in hoe we ze beter kunnen interpreteren – Uitgeverij Podium
Chris de Stoop vertelt in Hemelrijk het waargebeurde verhaal van het zorgcentrum waar de bewoners na een bezoek van Sinterklaas massaal besmet worden met corona. Een indringend relaas over schuld en schaamte – Uitgeverij De Bezige Bij
Hoe we kunnen leven met schuldgevoelens en dat we niet verantwoordelijk zijn voor het geluk van anderen, wordt in Weg met dat schuldgevoel helder uitgelegd door Alexandre Thalmann – Deltas Centrale uitgeverij
Lees ook:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier