Kerst-conversatiegids: zo zorg je voor échte gesprekken aan de feestdis

Hanne Vlogaert

23 dec 2022

Ah, the most wonderful time of the year is weer daar! Al heeft het kerstdiner soms wat van een hindernissenparcours. Om heikele kwesties als cancelen of foie gras te kunnen tackelen, stelden we dé regels van de conversatiekunst op. Merry? Een makkie!

Oprechte kerstconversaties

Men zegt weleens dat mensen zoals oesters zijn: voor een goed gesprek moet je ze openwrikken. Maar op een kerst- of nieuwjaarsfeest, waar gezelligheid primeert tussen familieleden die je misschien in tijden niet gesproken hebt, is dat niet altijd even eenvoudig. “Kerst is een van de weinige tradities in ons land die we nog in groot familieverband vieren. De rest van het jaar brengen we vaak met andere mensen door. Dat je bij zo’n weerzien niet meteen je diepste zielenroerselen blootlegt, is logisch”, zegt veranderingspsycholoog Herman Konings. Echte gesprekken blijven daardoor vaak uit. Ook de context van de feesttafel maakt het moeilijk: “De beste gesprekken zijn die over echt emotionele dingen. Die laten zich niet niet zo makkelijk bespreken in grote groep, en zijn vaak ook niet geschikt voor gevoelige kinderoren. Daarom blijven we tijdens de feesten al eens steken in beleefdheden en oppervlakkigheden.”

Hoe we er – de kerstgeest indachtig – dit jaar voor kunnen zorgen dat we ons wel vooral in die échte en oprechte gesprekken verwikkeld zien? Een kleine handleiding met conversationele hindernissen en weloverwogen tacklestrategieën:

1. Van stamhoofd tot benjamin: mijd het keurslijf

Hindernis: Vind je praten met een volstrekt vreemde al lastig? Probeer dan je eigen familie eens. Doordat je zo dicht op elkaars eigenaardigheden, valkuilen en geplogenheden zit, kan dat soms moeilijker uitpakken dan je denkt. Wat vooral roet in het eten gooit, zijn de diep ingesleten conversatiepatronen binnen een genetische clan. “Elk lid van een familie nestelde zich door de jaren heen in een bepaalde rol: bijvoorbeeld in die van enthousiaste moeder, die van de zich over de andere kinderen ontfermende oudere zus of die van onbezonnen benjamin”, duidt filosoof, politiek auteur en columniste Tinneke Beeckman. “Telkens een familie samenkomt, sukkelen de leden als vanzelf in hun aloude verhoudingen. Het gevolg daarvan is dat de gesprekken die zich ontspinnen, vaak een herhaling van of een variatie op meer van hetzelfde zijn.”

“Omdat alle leden binnen een familie door de jaren heen in een ‘vaste rol’ kwamen te zitten, verlopen gesprekken er altijd min of meer op dezelfde manier”

Tackle-strategie: Je tegen het familiale conversatiepatroon verzetten, is niet zo makkelijk. Beeckman: “Hoezeer je je buiten de context van je familie om ook als een andere persoon ontpopt hebt, vanaf het moment dat je je terug ‘onder moeders vleugels’ begeeft, val je door de context meestal terug in je blauwdruk.” Toch kan daaruit losbreken voor een frisse wind én dus voor betere gesprekken zorgen. Ineke van den Berg, communicatietrainer en auteur van Gesprekken die werken: “In een goed gesprek durven mensen persoonlijk te zijn, is er genoeg veiligheid om open te spreken en heb je voldoende nieuwsgierigheid naar elkaar om ieder zijn verhaal te laten doen. Die dingen kunnen door het vaste familiale rolpatroon in het gedrang komen. Dan kan het helpen om die vaste structuur met behulp van wat creativiteit los te wrikken.

Zet dit jaar bijvoorbeeld meteen de juiste toon, door een fijne open vraag te stellen: ‘Waar werden mensen dit jaar het gelukkigst van?’ ‘Wat is hun mooiste herinnering?’”. Van den Berg gaat verder: “Om je bij dat laatste een handje te helpen, bestaan trouwens speciale conversatiekits: kaartspelen met daarop vragen die mensen uit een bepaalde context, zoals familieleden, stimuleren om het eens over andere, meer diepgaande onderwerpen te hebben.” The School of Life (een internationale organisatie die mensen helpt om meer voldoening uit het leven te halen met behulp van inzichten uit de filosofie, psychologie en kunsten) verkoopt zgn. conversation Menus die je bij elke gang een paar conversationele suggesties voorschotelen (theschooloflife.com). Pret én emotionaliteit verzekerd.

2. Met de zure glimlach: durf spanningen doorprikken

Hindernis: Wat als je kerstdis lijdt aan een variatie op Het diner van Herman Koch: boven tafel wordt met de glimlach galant om de kroketten gevraagd, terwijl onder het oppervlak net niet naar gevoelige schenen wordt geschopt. Hoe ontmijn je die bom dan best: om de hete brij heen draaien of beter rechtdoorzee?

Tackle-strategie: Bij kerst zit the proof of the pudding in the eating, redeneert Wicher Schols, faculteitshoofd bij The School of Life Amsterdam. Is de onderhuidse spanning aan de feestdis te snijden, dan zegt dat vaak meer over de familie en over hoe de leden daarvan met elkaar omgaan, dan over kerst of nieuw zelf. “Bekijk het een beetje zoals seks: loopt die niet goed, dan wil dat zeggen dat er vooral in de relatie die erachter steekt iets misloopt.”

“hangen er spanningen? Dan is De beste manier om de lucht te klaren om wat je onderhuids voelt mislopen, rechtstreeks aan te kaarten”

Of kerst dé gelegenheid is om familiale spanningen, zoals erfeniskwesties of buitenechtelijke affaires, op te lossen, durven de experten te betwijfelen: er is een tijd en plaats voor alles en met kerst moet het vooral gezellig zijn. Die ongeschreven afspraak maakt conflicten oplossen moeilijk. Nochtans zou dat in andere omstandigheden waarschijnlijk wel de beste tactiek zijn. Van den Berg: “De beste manier om lucht te klaren, is om wat je onderhuids voelt mislopen rechtstreeks aan te kaarten. Als je zelf benoemt wat je denkt en voelt, nodig je anderen uit om dat ook te doen. Succes is niet gegarandeerd. Maar communicatie is nu eenmaal alles wat je hebt om zaken weer recht te trekken.”

3. Oké, boomer: schuw je voor provocatie

Hindernis: Nergens zoveel generaties aan één dis als met kerst. Maar: hoe vinden de door de koers gefascineerde grootvader, de Squid Game-kijkende twintiger en de TikTokkende tiener voldoende gemeenschappelijke delers om echt met elkaar te praten?

Tackle-strategie: Eigenlijk maakt het niet uit waarom gesprekspartners van elkaar verschillen: of dat nu door leeftijd, door andere normen en waarden of door het opgroeien in een andere generatie is, de oplossing om toch tot een goed gesprek te komen, is altijd dezelfde: heb respect voor elkaar en wees nieuwsgierig naar de visie en de mening van de ander, aldus Schols. “Vragen naar vroeger kan hier bijvoorbeeld heel verbindend werken: hoe vierde oma van negentig kerst toen zij jong was? Het is voor mensen niet alleen leuk om bevraagd te worden, nostalgisch verhalen opdiepen heeft ook iets heel warms en verbindends.”

“Nostalgisch verhalen opdiepen, is niet alleen leuk, het heeft ook iets heel warms en verbindends over generaties heen”

Van den Berg: “Dat leden uit verschillende generaties anders over dingen denken, is niet erg. Wat wel erg is, is als ze ervan uitgaan dat hun manier van leven en denken beter is dan die van de generatie voor of na hen.” Wees je er dan ook altijd van bewust dat opgroeien in een andere tijdsgeest nu eenmaal voor iets andere opvattingen en ideeën zorgt.

Ook belangrijk: schuw beoordelend taalgebruik. Beeckman: “Vermijd opgeklopte populaire termen als ‘boomers’, ‘millennials’ en ‘wokies’, die geven je gesprek op voorhand al een negatieve connotatie mee.

4. Van klimaatactivisme tot cancelcultuur: let op met politiek

Hindernis: ‘Wat vind jij van al die ‘groenen‘?’ En: ‘Wreed met die ‘cancelcultuur’ toch: er mag tegenwoordig met niks meer gelachen worden’. Hoewel hete maatschappelijke hangijzers zich de afgelopen jaren steeds dieper in ons publieke discours genesteld hebben, werd erop antwoorden des te neteliger. Dat heeft veel te maken met de manier waarop we ons tegenover deze maatschappelijk ‘belangrijke thema’s’ verhouden. Beeckman: “Veel thema’s waarover we vandaag onderling spreken, zijn impliciet politiek geladen: welk vervoer je gebruikt, onthult misschien iets over je houding tegenover klimaatverandering.

Of je al dan niet vlees eet, is ook ethisch beladen geworden. En we krijgen een voortdurende nieuwsstroom te verwerken, over verkiezingen, onderwijs, migratie, of seksuele intimidatie. Het debat ontlopen, is nagenoeg onmogelijk.” Ook geen mening hebben over dat soort topics wordt moeilijk. Dit omdat ze steeds dieper vervlochten zijn met onze identiteit: “Wie we zijn en hoe we over onszelf denken, hangen we tegenwoordig veel vaker op aan onze levensstijl, onze visie op gender en seksualiteit, onze levensbeschouwelijke opvattingen of met toekomstvragen, zoals het klimaat. Daardoor voelen dergelijke ogenschijnlijk publieke thema’s makkelijk intiem en persoonlijk aan.”

“Praten over hete maatschappelijke hangijzers als het klimaat en genderkwesties is veel hachelijker geworden, omdat we – veel meer dan vroeger – onze identiteit aan deze thema’s ophangen”

Tackle-strategie: Je deze kerst slinks om onderwerpen van het type #metoo en wit privilege heen praten, lijkt Beeckman geen slecht idee: “Praten over politiek maakt meestal veel emoties los. Combineer dat met vele glazen alcohol die er tijdens zo’n kerstdiner vloeien, en de gemoederen raken snel verhit. Misschien niet ideaal in een tijd die draait om barmhartigheid en vergeving.” Van den Berg bekijkt het anders: “Uiteraard moet kerst vooral gezellig blijven, maar wil je tot echte verbinding komen, dan moet je het gevoel hebben dat alles bespreekbaar is. Wordt het gesprek begrensd door bepaalde taboes, dan heeft dat onvermijdelijk een omgekeerd effect op de sfeer: doordat mensen niet helemaal open en eerlijk durven te zijn, krijgt het iets ongemakkelijks. Volgens mij kunnen zelfs met kerst moeilijke onderwerpen aangesneden worden, zolang dat maar met wederzijds respect gebeurt.”

4. “En met de kinderen?” Vergeet de smalltalk niet

Hindernis: ‘Hoe gaat het? Goed? En met de kinderen?’ Doet deze of vergelijkbare obligatoire smalltalk jouw tenen al krullen? Dan kun je daar maar beter aan wennen, want hoe enerverend of lastig ook: praten over koetjes en kalfjes heeft wel degelijk nut.

Tackle-strategie: “Smalltalk is heel belangrijk: het laat je toe de wateren al even te testen vooraleer je de sprong in het diepe waagt”, aldus Beeckman. Hoe voelt iemand zich? Welke sfeer hangt er? In welke gemoedstoestand verkeert je gesprekspartner? Allemaal belangrijke zaken om op in te tunen vooraleer je op diepere gespreksstof overschakelt.” In tegenstelling tot wat je misschien zou vermoeden, bevat ogenschijnlijk banale smalltalk vaak al heel wat waardevolle info: “Wat iemand die dag gedaan heeft of hoe zijn jaar er zoal uitzag, leert je veel over die persoon: over wie hij is als mens en over wat hij belangrijk vindt in het leven. En laat dat nu net zijn wat je in een écht gesprek te weten wilt komen.

5. Cadeaus en kersttafels? Verlies de kerstgeest niet uit het oog

Hindernis: Anno 2022 lijkt kerst vooral te draaien om welke cadeaus er zoal onder het cadeaupapier verscholen zitten, hoe decadent het kerstmenu dit jaar wel niet is en hoe on trend de kersttafel gedekt werd. Niet meteen waar onze kerstgeest warm van wordt: “Kerst is traditiegetrouw een tijd van bezinning. De originele katholieke insteek van het feest lieten veel mensen intussen ongetwijfeld los, maar ergens doet de geest van het feest samen met de donkerheid in dagen nog een soortgelijk verlangen naar ‘reflectie’, ‘bezinning’ en ‘verbinding’ opborrelen”, aldus Beeckman.

“Alleen als je durft om jezelf
echt aan de ander te laten zien, kan er een mooi gesprek ontstaan dat waarde heeft voor beiden”

Tackle-strategie: Om op kerstavond niet met lege handen weer huiswaarts te keren, sta je zelf op voorhand best even stil bij je eigen wensen en verlangens: wat maakt deze tijd van het jaar bij jou los? Wat wil je nu eigenlijk van de mensen om je heen? “Als je dat goed in kaart hebt en je tijdens de gesprekken ook voldoende vanuit die intentie kunt spreken, maak je daarmee de kans dat je aan het einde van de avond emotioneel voldaan bent een pak groter.”

Naast woorden alleen, zijn er trouwens nog manieren om die intentie waar te maken. Van den Berg: “Ook met je gedrag kun je de mensen om je heen laten zien dat je hen graag hebt en dat je dicht bij hen wilt zijn. Breng bijvoorbeeld eens een simpele bos bloemen mee voor de gastvrouw of help je ouders bij de afwas.” Het allerbelangrijkste ‘geschenk’ op dat vlak trouwens: tijd. “Tijd is vandaag ons kostbaarste goed. Daarom is kerst doorbrengen met de mensen die je graag ziet op zích al het mooiste signaal dat je hen kunt geven.”

6. To foie-gras or not to foie-gras? Blijf trouw aan jezelf

Hindernis: Kerst in eigen kringen glansrijk doorstaan is één ding, maar wat als je terechtkomt in een schoonfamilie waarin de waarden toch net iets anders liggen dan de jouwe?

Tackle-strategie: Verlies hier vooral jezelf niet uit het oog: je tegen je eigen principes in laten volstouwen met foie gras of je verbinden aan een mening waar je je toch niet honderd procent comfortabel bij voelt, is geen winnende strategie. Waar je je anderzijds ook voor moet hoeden: “Denk je niet vast in vooroordelen: een gesprek tussen mensen wordt onbewust gekleurd door de innerlijke dialoog die in het hoofd van de participanten al aan de gang is. Leven er in jouw hoofd op voorhand al een aantal ‘vooroordelen’ tegenover je schoonfamilie, dan is de kans dat het tot een fijn en goed gesprek komt klein, want daartoe krijgen ze de kans niet. Als zelfs aan de meest neutrale uitspraken door jouw innerlijke stem meteen de meest mythische negatieve interpretaties worden vastgehangen, wordt het moeilijk”, aldus Beeckman.