Hij de macht, zij de looks

Hebben rijke, oudere mannen een streepje voor bij jonge, knappe vrouwen? Recente studies leren dat het beeld van de oude bok en het groene blaadje een mythe is. Waarom blijft het cliché dan zo hardnekkig?

De directeur en de assistente. De arts en de verpleegster. De professor en de vrouwelijke pupil. De politicus en de secretaresse. De miljonair en het topmodel. Kennen we niet allemaal – al was het uit de media – een koppel waarbij de man machtig is, rijk of een hoge status heeft, en de vrouw jong en knap? Macht erotiseert, zeggen we dan. Wat anders? Wat zag topmodel Carla Bruni (toen 40) in de 52-jarige Nicolas Sarkozy, behalve dan dat hij de machtigste man van Frankrijk was? Waarom viel de 19-jarige Soon-Yi Previn voor haar 35 jaar oudere stief/adoptievader, de Amerikaanse regisseur Woody Allen? En het 35-jarige model Melania Knauss trouwde toch niet met prille zestiger Donald Trump voor zijn poëtische inborst?

Wat trekt die vrouw in hem aan, behalve zijn bankrekening en de bijbehorende feestjes? Dat moet een ruilovereenkomst zijn, toch? Macht voor schoonheid. Rijkdom voor jeugd. Hij oogt potent met zijn trophy wife aan de arm, zij draagt Louis Vuitton en Gucci. Allebei tevreden. Dat is althans hoe we denken dat de vork in de steel zit. Dat is wat men ons keer op keer wijsmaakt. Dat het natuurlijke selectie is. Darwin, de evolutie. Seks in ruil voor voedsel en bescherming, waarbij de vrouw meer seksuele macht heeft dan de man.

Hij slooft zich uit, zij kiest 

Toen de Britse natuurkundige Charles Darwin tijdens zijn onderzoek ontdekte dat in de dierenwereld de mannetjes meestal mooier waren uitgedost dan de vrouwtjes, fronste hij danig de wenkbrauwen. Dat moet hen helpen om te concurreren met soortgenoten, dacht hij. Waarom? Omdat de vrouwtjes het laatste woord hebben in de kwestie of er al dan niet tot de daad wordt overgegaan. Dus moeten mannelijke dieren de vrouwelijke verleiden door uiterlijk en prestatie. Waar diende anders die kleurrijke vedertooi van de pauw voor?

De gedachte dat vrouwen de keuze hadden in het selectieproces, vond Darwin evenwel maar niets. Eind 19de eeuw was het een onaanvaardbaar idee dat vrouwen inspraak zouden hebben in eender wat. Zijn bevindingen raakten op de achtergrond, tot evolutiebioloog Robert Trivers ze begin de jaren 1970 opnieuw opviste en afstofte. Trivers bedacht daarvoor de parental investment theory: de achterliggende reden van deze veroveringsdynamiek zou zijn dat vrouwtjes meer tijd en energie investeren in het nageslacht dan mannetjes, wat hen kieskeuriger maakt. Mannetjes moesten dus hun best doen, wilden ze paren. Bovendien hebben vrouwelijke zoogdieren bescherming nodig als ze zwanger zijn en baby’s zogen. Dus een mannetje met goeie genen moet in de eerste plaats sterk zijn, zowel lichamelijk als mentaal. En een alfamannetje staat logischerwijs hoog op de sociale ladder. Of dat ook geldt voor mensen? Daar is de wetenschap het niet over eens. De Amerikaanse onderzoeker David Buss meent van wel. Als een van de grondleggers van de evolutiepsychologie onderzoekt Buss het menselijke paargedrag. Zijn bevindingen verzamelde hij in het boek The Evolution of Desire (1994), recenter verscheen van zijn hand Waarom vrouwen seks hebben (2009). Buss interviewde meer dan 10.000 mensen uit 37 verschillende culturen naar wat hen aantrekt in het andere geslacht. Hij vroeg hen om 76 eigenschappen volgens orde van belang in de partnerkeuze te ordenen.

Hij stelde vast dat vrouwen in eender welke situatie, of het nu voor een korte affaire was of een stabiele relatie, selectiever waren op het vlak van dominantie, status en inkomen van de man. En dat mannen fysieke aantrekkelijkheid hoger inschatten dan vrouwen. Volgens Buss vallen mannen en vrouwen op die eigenschappen omdat ze daaruit onbewust de gezondheidstoestand, vruchtbaarheid, potentie en kracht van hun potentiële partner kunnen aflezen. Met andere woorden, eigenschappen die op goede genen en een optimale conditie wijzen.

Mannen volgen Marilyn 

De vraag is niet of schoonheid belangrijk is. Dat weten we. De volledige schoonheidsindustrie is gebouwd op het geloof dat wie er beter uitziet positievere feedback krijgt in het leven. Economische studies leveren daar massa’s bewijzen van. Schoonheid wordt bijvoorbeeld geassocieerd met intelligentie, wat meteen verklaart waarom aantrekkelijke mensen meer carrièrekansen krijgen. Vraag maar aan de Britse sociologe Catherine Hakim, die in 2002 het begrip ‘erotisch kapitaal’ invoerde. Volgens de data die Hakim verzamelde, verdienen aantrekkelijke mensen 10% tot 20% meer dan onaantrek- kelijke mensen. Erotisch kapitaal gaat volgens de sociologe over charisma. Het is een combinatie van schoonheid, energie, extraversie, presentatie en seksualiteit. Het staat los van sociale klasse, stelt Hakim, en kan daarom worden gebruikt om sociaal op te klimmen. Dat maakt het subversief, waardoor de bestaande machtsstructuren proberen het te onderdrukken door schoonheid oppervlakkig, triviaal of futiel te noemen. Wie erin investeert, wordt als ijdel, frivool of dom beschouwd.

Econoom en Nobelprijswinnaar Gary Becker onderschrijft deze theorie: hij stelt dat mensen rationeel investeren in sexappeal als ze een return on investment mogen verwachten. Ook Beauty Pays, een recent werk van de Britse econoom Daniel Hamermesh, voert bewijsmateriaal aan van de economische voordelen van aantrekkelijk zijn. Zowel verkopers, studenten als politici zouden er voordeel uit halen.

Vrouwen hebben meer erotisch kapitaal dan mannen, zegt Catherine Hakim, en halen er sinds mensenheugenis privileges uit. Marilyn Monroe wordt als voorbeeld genoemd van iemand die haar erotische kapitaal wist te gebruiken om financiële en sociale status te krijgen. Hakim moedigt vrouwen aan om het onderste uit de kan te halen als het op looks aankomt.

Hoewel vrouwen er al langer weg mee weten, is erotisch kapitaal niet typisch vrouwelijk. Ook steeds meer mannen doen hun best om er goed uit te zien. Journaliste Jelle Van Riet registreerde voor haar boek En God Schiep de Man het bloed, zweet en de tranen die mannen laten om hun uiterlijk te verbeteren. ‘Schoonheid is de highway naar succes, ook voor mannen’, zegt Van Riet. ‘Toen ik in de VS mannen bij de plastisch chirurg peilde naar hun motivatie, was het antwoord: om nog mee te kunnen draaien op de arbeidsmarkt. Blijkbaar wordt ouderdom niet meer ernstig genomen: wie rimpels heeft, telt niet meer mee. Navraag in België bevestigt dat alleen maar. Mannen zorgen meer voor zichzelf omdat ze hun status niet willen verliezen.’

Catherine Hakim ontdekte dat een mooie man tot 17% meer verdient dan een knappe vrouw (12%). Het mooiste voorbeeld daarvan is Hollywood, waar Leonardo DiCaprio en Johnny Depp in 2011 de lijst van best verdienende acteurs leidden met een jaarinkomen van 77 miljoen dollar en 50 miljoen dollar. Actrices als Angelina Jolie en Sarah Jessica Parker verdienen op jaarbasis 30 miljoen dollar. Het is Hakims overtuiging dat die loonkloof te wijten is aan de patriarchale samenleving die vrouwelijke bijdragen minderwaardig vindt, terwijl een man zonder al te veel moeite de status van held krijgt. Maar net zomin is ze het eens met de strekking binnen het feminisme die schoonheid en charme verwerpt als restanten uit een verlopen tijdperk, als het ultieme bewijs dat vrouwen ondergeschikt zijn aan mannen.

The winner takes it all 

Ongelijkheid. Die ligt volgens de Nederlandse wetenschapsjournaliste Asha ten Broeke aan de basis van de gedachte dat macht erotiseert. In haar boek Het idee m/v maakte Ten Broeke er een punt van om de volgens haar seksistische kijk van de evolutiepsychologen te doorprikken. Wat bijvoorbeeld werd aangetoond, is dat macht mensen zelfzekerder maakt, schreef ze in een artikel in het wetenschapsmagazine Quest. Mensen met macht zijn roekelozer, nemen meer risico’s. Macht maakt zelfs geil. Dat zogenoemde winnaarseffect zou ten dele verklaren waarom machtige mannen in seksschandalen belanden. Wie macht heeft, zal sneller nemen wat hij wil. De zaak DSK, de buitenechtelijke affaires van voormalig golfkampioen Tiger Woods, de losse handjes van gecoöpteerd N-VA-senator Pol Van Den Driessche: macht maakt arrogant. Maar dat telt niet alleen voor mannen: vrouwen met een hoge functie blijken volgens psychologische studies even seksbelust als mannen. De verschillen tussen mannen en vrouwen liggen meestal aan de omstandigheden, zegt Ten Broeke. Dat er minder seksschandalen zijn met vrouwen in hoge functies, komt omdat de emancipatie nog niet is voltooid. Een van de stokpaardjes van Ten Broeke is microseksisme. Op haar blog seksisme. tumblr.com verzamelt ze huis-, tuin- en keukenvoorbeelden van gendersegregatie: “Zelfs een onschuldige folder van Bart Smit, waarin voor meisjes een roze speelgoedstofzuiger wordt aangeprezen, is onderdeel van een cultureel systeem dat elke dag opnieuw meisjes en jongens vertelt wat hun ‘natuurlijke’ rol is in de wereld.” Al van kindsbeen af wordt jongens en meisjes ingeprent wat uitgesproken mannelijk is, wat uitgesproken vrouwelijk, en vooral: wat van hen wordt verwacht. Van meisjes is dat mooi zijn, van jongens slim. Disney heeft T-shirts voor jongens en meisjes. Op het jongensshirt staat ‘Be a hero’. Op het shirt voor meisjes ‘I need a hero’. Die stereotypes van het behoeftige vrouwtje en de sterke man zijn innig verstrengeld met de evolutiebiologische theorie van Robert Trivers.” Die verschillen tussen mannen en vrouwen komen goed uit om vrouwen onder de duim te houden, vindt Ten Broeke. In haar boek maakt ze evenwel brandhout van die theorieën door er ander onderzoek tegenover te plaatsen. “Vrouwen zijn niet kieskeuriger of preutser dan mannen in hun seksuele gedrag. Het is onze cultuur die van hen zedig gedrag verwacht, net zoals men van vrouwen verwacht dat ze mooi, sexy, zacht, lief en passief zijn, en van mannen dat ze stoer, ondernemend, slim en dominant zijn.” Een van de kwalijke gevolgen van dat microseksisme is het alledaagse seksisme waar vrouwen mee te maken krijgen: opdringerige mannen, handtastelijkheden, aanranding. “Sociale wetenschappers de- finiëren rape culture als een cultuur waarin dominantie en macht op zo’n manier is verdeeld tussen de seksen, dat het verkrachting in de hand werkt. In rape culture is de vrouw degene die ervoor moet zorgen dat de seksbeluste man niet ontspoort. Tegelijk is vrouwelijke seksualiteit iets wat een man kan nemen, waar hij in sommige gevallen zelfs recht op denkt te hebben. Vrouwen zijn inferieur in de cultuur van de hypermannelijkheid.” Het beeld van de rijke man met de jonge mooie vrouw past in dat plaatje.

Soort zoekt soort 

Veel interpretaties van de evolutietheorie komt een door mannen gestuurde samenleving goed uit, omdat ze focust op de verschillen tussen mannen en vrouwen. Maar al te vaak wordt er een belangrijke schakel over het hoofd gezien: de clou van evolutie gaat over verandering, instincten zijn niet in beton gegoten. Net naar die ontbrekende schakel ging sociologe Elizabeth McClintock van de Amerikaanse University of Notre Dame op zoek. McClintock specialiseert in genderongelijkheid binnen relaties, en onderzocht de afgelopen jaren 1.597 koppels: mensen met een relatie, samenwoners en gehuwden. Haar vraag: wat trekt mensen in elkaar aan? De conclusie van haar research verscheen afgelopen zomer in een wetenschappelijk vakblad, waarin ze stelt dat de zogenaamde status-voor-schoonheid-deal een uitwas is die te veel aandacht krijgt, en zo goed als onbestaande is bij de meeste mensen. Mannen en vrouwen hechten min of meer belang aan dezelfde eigenschappen in hun partner. Zowel bij vrouwen als mannen die op zoek zijn naar een stabiele relatie scoort intelligentie bijvoorbeeld hoog in het lijstje gewenste eigenschappen. Wat haar ook opviel: mensen zoeken een levenspartner die op henzelf lijkt. Succesvolle mannen zoeken een succesvolle vrouw, intelligente mannen en vrouwen willen een intelligente partner. “De populaire cultuur en academische wereld aanvaarden het idee dat macht erotiseert en dat mannen een trofee zoeken”, zegt McClintock. “Maar in realiteit is daar niets van aan. De belangrijkste factor bij de partnerkeuze is matching: men zoekt de positieve eigenschappen die men bij zichzelf ziet.” Volgens de onderzoekster kan het oppervlakkig wel lijken dat de zachtaardige man het mooiste meisje krijgt, maar volgens haar gegevens speelt die schoonheid geen rol, omdat de kans groot is dat het meisje even zachtaardig is als haar partner. Dat daarover misvattingen bestaan, ligt volgens McClintock aan het feit dat wetenschappers niet naar de context kijken. Van mooiere mensen denkt men dat ze slimmer zijn, wat maakt dat ze voorsprong hebben op de carrièreladder. Dat geldt zowel voor mannen als voor vrouwen. Maar omdat vrouwen meer moeite doen om er goed uit te zien, lijkt het vooral alsof die mannen razend knappe vrouwen huwen. Omdat vrouwen er in het algemeen beter uitzien dan mannen, is het niet zo moeilijk om een aantrekkelijke vrouw te vinden. Eenzelfde redenering hanteert ze voor het inkomen van de man: “Vrouwen verdienen in het algemeen minder dan mannen”, zegt ze. “Dus de meeste vrouwen huwen een man die meer verdient dan zij. Het geld-voor-looks-argument gaat gewoon niet op.” Waar mensen echt naar zoeken, is compatibiliteit en kameraadschap, zegt de sociologe, waarbij ze het niet kan laten om het publiek erop te wijzen dat men beter eens voorbij de knappe vrouw van die neurochirurg zou kijken. Dan zou men leren dat ze zelf ook talenten heeft die veel interessanter zijn dan haar gezicht of haar lange benen.

Powerkoppels zijn te toekomst 

Het is niet onwaarschijnlijk dat McClintocks resultaten anders zijn omdat de tijden veranderen. Zou het kunnen dat ongelijkwaardigheid tussen partners uit de mode raakt? In 2004 al besteedde het tijdschrift Psychology Today een artikel aan de gevolgen van de toenemende gelijkwaardigheid tussen partners. Uit een poll van de datingsite Match.com bleek dat 48% van de mannen en eenzelfde percentage vrouwen aangaven te daten met partners uit dezelfde inkomenscategorie als zij. Opmerkelijk is ook dat 20% van de mannen vrouwen daten die meer verdienen dan zij. Dat is goed nieuws, want onder hoogopgeleide vrouwen heerst al een tijd de angst dat ze niet aan de man zullen geraken omdat mannen geïntimideerd zijn door hun carrière. Mannen zien dat niet per se zo, maar de paniek is van dien aard dat vrouwen denken dat ze sneller zullen omkomen bij een terroristische aanslag dan dat ze een echtgenoot zouden vinden. Cijfers tonen nochtans aan dat hoogopgeleide vrouwen niet minder vaak trouwen dan vrouwen met een lager diploma, alleen trouwen ze een paar jaar later dan hun zusters, omdat ze langer studeren. Ook hier speelt dus duidelijk een mythe, en het is best mogelijk dat niemand minder dan Sex and the City’s Carrie Bradshaw, de beruchtste single van tv, die op haar geweten heeft. Een mogelijke verklaring voor die nieuwe gegevens is dat het idee dat maatschappelijke ongelijkheid erotisch is niet meer wordt geaccepteerd. Hoewel het cliché wil dat mannen sociaal geprogrammeerd en biologisch gedreven zijn om een jonge, mooie en bij voorkeur niet bijster slimme vrouw te kiezen, en vrouwen om een rijke of dominante man aan de haak te slaan, kijken in realiteit veel mensen over die oppervlakkigheden heen. Als macht al erotiseert, zoals de Amerikaanse diplomaat Henry Kissinger ooit beweerde, dan gebeurt dat vandaag in beide richtingen. Een recent voorbeeld is het powerhuwelijk van topacteur George Clooney. Zijn Brits-Libanese bruid Amal Alamuddin, nu Clooney, is adembenemend mooi, inderdaad, maar ze is ook een internationaal gereputeerde advocate die gespecialiseerd is in internationaal recht, strafrecht, mensenrechten en uitwijzing. Typerend voor zulke huwelijken is dat het echtpaar zich als een eenheid profileert. Alamuddin nam de naam van haar man aan, ze gaan door het leven als de Clooneys. Het is overigens tekenend dat het minder denkwerk vraagt om powerkoppels op te noemen dan om oude mannen met mooie, maar domme vrouwen te vinden. Denk maar aan de Obama’s, Clintons, Beckhams, het echtpaar Brangelina. Laat ons Beyoncé en Jay-Z niet vergeten, en wel ja, waarom niet, de Sarkozy’s.

Het einde van de man 

Economen wijzen erop dat romantische idealen zijn geënt op economische realiteit. De toenemende gelijkwaardigheid tussen man en vrouw manifesteert zich in de eerste plaats omdat de nieuwe marktsituatie ander gedrag eist van koppels. De alleenverdiener met een mooie, jonge vrouw als ereteken is minder en minder van deze tijd. Een gezin is een economische eenheid, en het zwaartepunt neigt meer en meer in de richting van de vrouwen. In haar boek Het Einde van de Man (2009) schrijft de Amerikaanse Hanna Rosin dat in de VS een derde van de moeders kostverdiener is in het gezin: of ze is alleenstaand, of ze verdient meer dan haar partner. De auteur ondervraagt in het boek een aantal van hun mannen. De meeste mannen lijken er niet echt moeite mee te hebben dat hun vrouw meer verdient. Ze groeiden op met werkende en ambitieuze moeders die hun zonen een ander rolmodel toonden dan dat van een onderdanige vrouw. Maar mannen voelen wel dat de verschuiving in de machtsverhoudingen ook van hen een andere mentaliteit en een nieuwe invulling van mannelijkheid vraagt. Mannen zijn niet langer een succesobject, vrouwen zijn niet langer een lustobject. Op zich is dat goed nieuws, al brengt het nieuwe problemen voort. Vrouwen verlangen nu andere dingen van een man: emotioneel beschikbaar zijn, bijvoorbeeld, of praten over hun gevoelens. Dat is verwarrend, niet elke man heeft geleerd hoe dat moet. Dat kan positief zijn, maar ook negatief uitdraaien: hoogopgeleide vrouwen hebben de neiging om sneller teleurgesteld te zijn in hun partner. Als een huwelijk op de klippen loopt, is dat niet noodzakelijk omdat de man het lastig heeft met de status van zijn echtgenote, maar wel omdat hun vrouwen de lat hoog leggen en nieuwe voorwaarden onderhandelen in de relatie. Daartegenover staat dan weer dat de verstandigste mannen de opkomst van de vrouw ervaren als een opluchting, omdat het de druk van hun schouders haalt. Hebben ze eindelijk tijd om zich eens met iets anders bezig te houden dan jagen en geld verdienen.