De boost van breien: ‘de snelste weg naar mindfulness’

Feeling Redactie

02 nov 2020

Het gaat weer vaker over breien. De rode draad? Het blijkt niet langer een oubollige hobby, maar een verrassend wondermiddel voor je brein en ons algemeen welzijn. A thread...

Het geklik van de naalden, het repetitieve van recht en averecht, het geruststellende van een draad die sjaal wordt. Je kunt niet anders dan aanvoelen dat breien rustgevend is. Toch is het beslist geen bezigheid die je associeert met politiek journalist Loretta Napoleoni. En laat nu net zij een heel breiboek hebben geschreven, vol lof over de kracht van twee naalden en een draad.

Loretta was 23 toen in Italië de christendemocratische politicus Aldo Moro door de Rode Brigades werd ontvoerd. Achteraf bleek dat een jeugdvriendin van haar betrokken was bij de kidnapping. Ze werd gearresteerd en veroordeeld tot 35 jaar gevangenschap. Voor Loretta was dit het begin van een fascinatie met terroristische groeperingen. Ze zou veel interviews doen met de Rode Brigades, en later ook met IS. Ze schrijft over serieuze onderwerpen als economie, de financiering van terrorisme en witwaspraktijken. Ze stelt ernstige vragen als: ‘Waarom wordt iemand terrorist?’. Ze zetelt in commissies. Ze zucht wanneer ik deze indrukwekkende opsomming bij wijze van intro even voor haar samenvat, om tot die ene vraag te komen: “Na een boek over economie (Rogue Economics), en de opkomst van het kalifaat (The Islamist Phoenix), waarom in godsnaam een verhaal over breien?”

“De snelste weg naar mindfulness bereik je met twee naalden”

Het korte antwoord is: “Een catastrofe in mijn persoonlijk leven. Zware financiële problemen, veroorzaakt door mijn echtgenoot. Ik had snel geld nodig, en dacht dat een boek over breien het goed zou doen.” Dat had Loretta juist gezien, het boek haalde de bestsellerlijsten van Italië tot Zweden. Het lange antwoord is: “Ik moest de brokken van mijn leven zien te lijmen. Ik moest mezelf weer een keer heruitvinden. Mijn vakgebieden, politiek en economie, konden me daar weinig bij helpen. Ik realiseerde me dat ik iets beters nodig had: een positief en sterk instrument, een universele kracht die mensen hoop en moed brengt. Breien is dat alles voor mij. Heel mijn leven al is breien een middel om tot mezelf te komen, om me in verbinding te brengen met anderen, om me te herinneren aan alles wat goed is aan de mensheid.”

De draad van het leven

Eén keer je gelanceerd bent in de breiterminologie, raak je er volledig in verstrengeld. Je laat al eens een steek vallen. Maar dan neem je de draad weer op. En je breit er gewoon een vervolg aan. Breien is een uitstekende metafoor voor het leven. Voor Loretta is het letterlijk de rode draad in haar bestaan, de activiteit die haar maakte tot wie ze nu is. Zittend naast haar oma werden er tijdens het overhalen en afkanten verhalen verteld, en kennis doorgegeven. “Mijn eerste breiwerkje was een lichtblauwe haarband. Ik zie ons daar nog zitten, heel dicht bij elkaar, onze ellebogen die raken zodat ze mijn werk kan volgen.” Haar grootmoeder vertelt over de twee wereldoorlogen die ze meemaakte. “Belevenissen waarin mijn grootvader de held was, uiteraard. Ze leerde me dat vrede niet gegeven is, maar iets wat je moet beschermen. Mijn politiek engagement is daar gegroeid.” Oma geeft haar versie van de Bijbel. “Waarom zou Eva die appel niet bekijken, zei ze. Vrouwen zijn nieuwsgierig, daar is niets mis mee.” En ze geeft haar eigen draai aan sprookjes. “Haar versie van De Schone Slaapster? De prins kuste de prinses wakker. Samen herstelden ze het spinnewiel en brachten ze de wol- en zijde-industrie in het rijk terug op gang. Iedereen had werk en leefde nog lang en gelukkig.” Als introductie tot politiek, feminisme en economie kan dat tellen.

Napoleoni ziet breien haast als een filosofie, een ritueel dat een lawine van positiviteit op gang brengt. Het is niet zomaar de hobby die ze opneemt als het leven moeilijk wordt, maar ook de beeldspraak die haar verwerking op gang brengt en de visualisering die haar kracht geeft. “Toen mijn man ons ruïneerde en ik opnieuw moest beginnen, voelde ik me als een oude, sterke draad in de handen van een middelmatige en onzekere breier die maar fouten blijft maken. Ik was gebreid, uitgetrokken en weer opnieuw gebruikt. Ik werd zo vaak gewassen en gestretcht, afgezet en doorgehaald dat ik de tel verloren ben. Elke keer werd het patroon van het leven uitdagender en veeleisender. Telkens kon ik de uitdagingen aan; sterk en soepel als een nieuwe draad. Maar deze keer was het anders. Deze keer had ik een grens bereikt. Het patroon moet juist zijn nu.”

Breien zou de achteruitgang van het geheugen en het inzetten van dementie kunnen vertragen’ Betsan Corkhill, fysiotherapeut

Brei je vrij

In 2009 stond Lynn Zwerling voor zeshonderd mannelijke gevangenen in de Pre-Release Unit in Jessup, Maryland en riep: “Wie wil er leren breien?” Ze zegt nu: “Ze bekeken me alsof ik gek was.” Lynn was een gepensioneerde autoverkoopster die een projectje nodig had om zich bezig te houden. Ze wilde leren breien en om wat tips te krijgen, startte ze een clubje in haar lokale boekenwinkel. “De eerste week kwam er niemand, maar we zijn geëindigd met vijfhonderd leden. De boekenwinkel was te klein geworden. Ik keek rond en zag al die mensen met een verschillende achtergrond kletsen over hun familie en vakanties, recepten uitwisselen en lachen. Ik dacht: breien is creatief, kalmerend, het brengt mensen samen en iedereen kan het leren. Hier moet ik iets mee doen.”

Haar plan om mannelijke gevangenen te leren breien – Knitting Behind Bars – was niet meteen een groot succes. Vijf gevangenisdirecteurs vonden het onzin, lachten zich te pletter of belden niet eens terug. De zesde, Margaret Chippendale, zag wel mogelijkheden. “Lynn is een geweldige verkoopster. Ze had het over relaxatie en empowerment. Ik kon alleen maar denken: hoe overtuig ik een bende grote machomannen om te breien? Ik was sceptisch, maar wilde het idee een kans geven.”

Corona heeft het programma al geruime tijd stilgelegd, maar foto’s van voorbije jaren tonen heren met tattoos die met grote handen aan een klein breiwerkje prutsen. “Sommigen maken knuffeltjes om aan het lokale kindertehuis te schenken”, zegt Lynn. “Anderen breien een dekentje voor hun eigen kind. Of een muts voor hun vrouw of vriendin. Wat belangrijker is: je ziet een soort van rust over hen neerkomen. Ze praten met elkaar of werken zwijgend en geconcentreerd door. Ze zitten heel even niet meer achter de tralies.”

Zelfs de cipiers, die niet stonden te springen om gevangenen in de weer te laten met puntige voorwerpen, zien een verandering. Er heerst een bijzondere dynamiek in de breiclub: positiever, minder agressief. De breiers nemen de dosis sereniteit nog even mee naar buiten in hun cel. Ze zijn kalmer en communicatiever.

Het effect van het programma moet niet overdreven worden. Met twee priemen brei je een fout leven niet recht, en een draad houdt je niet op het rechte pad. Lynn: “Ik wilde iets doorgeven waar ik zelf heel blij van word. Ik ben ervan overtuigd dat het hen leert focussen, en geluk bijbrengt. Breien is echt meer dan een ambacht. Het transformeert je.”

Richard Horton ging zes maanden naar de lessen voor hij zijn straf had uitgezeten. “Eerst wilde ik niet, maar ze zeiden dat er airco was.” Hij beschrijft de flow die breien kan teweegbrengen, de yoga-achtige meditatieve toestand waarbij je heel even vergeet wie en waar je bent. “Breien vraagt concentratie. Je let op, want anders worden je steken te los of laat je er eentje vallen. Uiteindelijk word je opgeslorpt door de activiteit. Niks moet, je kunt gewoon jezelf zijn. Je breit.” In Lynns woorden: “ He found the zen. ” Ook nu Horton vrij is, houdt hij contact met Lynn. Hij werkt momenteel aan een beparelde sjaal.

Gezond en mindful

In stresserende tijden wordt vroeg of laat alles therapeutisch: huppelen achter vlinders, creatief met kleurtjes, strijken met stoom, en dus ook breien. De repetitieve handelingen en het zachte getik van de naalden brengen een breier vrij snel in wat men in de positieve psychologie ‘flow’ noemt: de mentale toestand waarin je volledig opgaat in je bezigheden. Niet alleen vergeet je de tijd, maar ook je bezorgdheden. Het is wat filosofe Joke Hermsen als ‘ kairos’ omschrijft; niet de lineaire en horizontale tijd waaraan we meestal moeten gehoorzamen, maar de tijd in de diepte, dat unieke intermezzo waarin je boven jezelf uitstijgt in een moment van concentratie, aandacht en bezinning. Het klinkt zwaar, maar elke breier herkent het. De snelste weg naar mindfulness bereik je met twee naalden.

Veel mensen herontdekken breien als een rijke, weldoende activiteit met onverwachte positieve gevolgen’ Veerle De Niel, vrouw achter De Woldoeners en breiwinkel Pand Zestien

Neural Knitworks (neuraal breiwerk) is een kunst-en-wetenschapsproject dat mensen bewustmaakt van het effect dat tricoteren heeft op het brein: het houdt je scherp, gezond en betrokken. Je luistert naar wetenschappers, terwijl je ondertussen neuronen breit, die samen met de breiwerkjes van anderen een groot netwerk vormen dat vervolgens wordt tentoongesteld. Kwestie van zichtbaar te maken wat er in je hoofd gebeurt als je recht en averecht maar voldoende herhaalt.

“Ik heb nooit deelgenomen aan Neural Knitworks”, zegt Loretta. “Maar de therapeutische effecten van breien en de invloed op het brein, ken ik maar al te goed. Ik heb me al vaker een weg gebreid doorheen een paniekaanval, gered door de neurologische effecten van de bezigheid. Rij na rij, steek na steek, vond mijn geest een ontsnappingsroute uit een nachtmerrie van negatieve scenario’s, een bevrijding uit een ingebeelde donkere toekomst. Breien kon me altijd opnieuw ankeren in het hier en nu, in de positieve aspecten van mijn dagelijkse realiteit. Het is mijn geestelijk en lichamelijk vangnet, mijn voornaamste bron van dopamine, het gelukshormoon.”

Geen steek los

Betsan Corkhill was een teleurgestelde fysiotherapeut toen ze breien ontdekte. “Ik zat vast in een systeem van gezondheidszorg waarbij ik vond dat ik nooit voldoende tijd en aandacht aan mijn patiënten kon besteden, zeker niet aan de oudere mensen, of aan degenen met langdurige medische aandoeningen. Ik was zo gefrustreerd dat ik voor hen bijna niets kon betekenen, dat ik mijn leven volledig omgooide en eindredacteur werd bij een uitgeverij van hobbybladen. Ik las daar ook de lezersbrieven, en stelde vast dat 98% van de schrijvers het had over de therapeutische effecten van handwerk, en dan vooral breien. Het was mijn aha-moment, de lamp die aangaat. Was dit iets waarop ik kon werken met mijn oudere patiënten, met de langdurig zieken? Het was een activiteit die ze vanuit hun zetel konden beoefenen, maar die misschien een springplank naar andere zaken kon zijn, een manier om hen meer bij de buitenwereld te betrekken. Dat was mijn uitgangspunt.”

Corkhill heeft ondertussen onderzoeken uitgevoerd met Cardiff University, en samenwerkingen aangeknoopt met dokters en neurologen om tot de conclusie te komen dat breien wel haast een wondermiddel is: pijnbestrijdend, depressiewerend of -verlichtend, stressverminderend, helpend bij het afleren van verslavingen en volgens de laatste onderzoeken ook zeer nuttig bij het uitstellen of afweren van dementie.

Corkhill: “Wanneer mensen breien, lichten bepaalde domeinen van de hersenen op. Het zijn de gebieden die bijdragen tot een gevoel van rust, tot het verbeteren van de verwerking van gevoelens en tot het vlotter nemen van beslissingen. Breien is een activiteit waarvoor je hand- en oogcoördinatie nodig hebt, en waarvoor de twee hersenhelften moeten gebruikt worden. Er zijn sterke aanwijzingen dat je de achteruitgang van het geheugen en het inzetten van dementie zou kunnen vertragen door te breien of te haken.” Corkhilll verwijst naar een onderzoek van de Mayo-clinic uitgevoerd bij oudere mensen. Degenen die in hun late jaren nog met een handwerkje bezig waren, bleken cognitief beter af dan degenen die even gezond waren, maar kruiswoordpuzzels invulden of de krant lazen. Zegt Loretta: “Breien is een work-out voor de hersenen.”

Ik denk echt dat de wereld mooier en kalmer zou zijn als iedereen zou breien’ Loretta Napoleoni, politiek journalist

Brei een betere wereld

Ook Veerle De Niel van De Woldoeners raakt niet uitgepraat over de positieve effecten van breien. “Alle handenarbeid maakt het hoofd leeg en brengt rust, of het nu om tuinieren of strijken gaat, maar breien kan nog zoveel meer bieden.” Haar interieurzaak Pand Zestien in Sint-Niklaas is ondertussen omgevormd tot een winkel voor woladvies op maat, een zaak voor workshops en events en een plaats waar liefhebbers van breien en haken elkaar kunnen ontmoeten. Veerle: “Het is misschien niet ieder zijn ding – we moeten nog altijd opboksen tegen dat oma-imago of geitenwollensokkenaura – maar iedereen kan het leren. Het is betaalbaar, laagdrempelig, het kan overal en altijd. De reactie die ik vaak krijg, is: ‘Ik had nooit gedacht dat ik breien zo fijn zou vinden en dat het me zo goed zou doen’. Veel mensen haatten de breilessen op school, en herontdekken het nu als een rijke, weldoende activiteit met onverwachte positieve gevolgen. Het rustgevende en kalmerende effect, het warme sociale aspect als je het in groep beoefent, en vooral het empowerment, het zelfvertrouwen dat groeit wanneer je iets creëert met je eigen handen, dat geeft vleugels.” Veerle werkt momenteel aan een inspirerend breiboek, met patronen, met hoopgevende en vrolijke verhalen over de kracht van twee naalden en een draad, en met toelichting van experten als psychiater Dirk De Wachter en neuroloog Steven Laureys.

Veerle: “Het is verbazend hoezeer breien verbonden is met het leven, hoe je alle termen als een metafoor kunt gebruiken. In die zin kan de breicommunity misschien een nieuwe dynamiek op gang brengen in de samenleving. Als we allemaal zouden breien, zouden we positiever en sterker zijn, veerkrachtiger, zoveel is zeker.”

Toegegeven, je kunt geen bommen gooien als je breit, hoogstens iemand zijn oog uitsteken met je priem of wurgen met de wol. Maar gelooft terrorisme-expert Loretta echt dat de wereld een betere plaats zou zijn als iedereen de naalden vastneemt? “Natuurlijk denk ik dat. Echt. Het is een basisactiviteit die diep geworteld is in ons verleden. Breiers vormen een fantastische community, open en positief ingesteld. Ik denk echt dat de wereld mooier en kalmer zou zijn als iedereen zou breien. Zelfs al doe je het maar twintig minuten per dag, het ankert je en het verbindt je met de wereld. Als ik brei, herinner ik me de wijsheid van mijn grootmoeder en van alle vrouwen voor haar die hun verhalen vertelden en hun kennis doorgaven. Als ik brei, weet ik dat ik niet alleen ben met mijn problemen. Een magische draad verbindt ons allemaal doorheen tijd en ruimte. Al wat we moeten doen, is die draad opnemen en beginnen te breien.”