Een duurzaam huis: zo woon je gezond, ecologisch én energiezuinig

Je plek onder de zon zo sustainable mogelijk maken? Wij helpen je graag op weg. Van natuurlijke isolatie over leempleisters tot linoleum: zo wordt wonen een weldaad voor jou én voor de wereld.

Kies voor natuurlijke isolatie

Het meest essentiële element voor een energiezuinige woning is een goede isolatie van het dak of de muren. Terwijl daar tot nu vooral synthetische, moeilijk te recycleren materialen zoals pur voor worden gebruikt, zijn er veel natuurlijke alternatieven. Die vragen vaak amper energie om ze te produceren – of zijn zelfs CO2-negatief – en zijn nadien perfect afbreekbaar.

“Natuurlijke materialen zijn beter voor onze eigen gezondheid, omdat ze geen Vluchtige Organische Stoffen (VOS) uitstoten in het binnenklimaat. Zo zijn ze ademend (en daardoor vochtregulerend), isoleren ze zowel tegen de koude als tegen de warmte én zorgen ze voor een betere akoestiek”, vertelt Rein De Pooter van Ecomat, dat zich sinds ’89 specialiseert in bio-ecologische bouwmaterialen.

Mogelijke materialen voor natuurlijke isolatie zijn o.a. stro, gras, hennep en schelpen, maar ook gerecycleerde, lokale materialen zoals houtvezelisolatie, kurkkorrels en papierpulp. Ook schapenwol is een prima keuze: net als bij de dieren brengt de vacht warmtecomfort aan in je woning. Bovendien filtert de wol de binnenlucht. De keuze voor welk materiaal hangt af van de specifieke toepassing en het budget.

De wondere werking van aarde

Terwijl gipspleister is uitgegroeid tot de standaard, is het ook voor de muurafwerking intelligenter om terug te grijpen naar het verleden. Zelfs als je maar één muur in huis wilt aanpakken, kies je best voor natuurlijke pleisters op basis van kalk of leem. Die zijn ademend, vochtregulerend en dampdoorlatend, waardoor ze voor een aangenaam binnenklimaat met voldoende luchtvochtigheid zorgen. Bovendien zorgen ze ervoor dat er geen schimmel in je woning ontstaat.

“Zelfs als je maar één muur in huis wilt aanpakken, kies je best pleisters op basis van kalk of leem”

Terwijl kalk bestaat uit kalksteen, zand, fijn gemalen marmer en – eventueel – extra vezels, is leem een mengsel van klei, zand en silt. “Aangezien kalk iets minder bewerkelijk is dan leem, en leem de beste garanties biedt op een stabiele luchtvochtigheid, geven wij de voorkeur aan die laatste. Leem vangt een groot deel van de ventilatiecapaciteit op. Als je bijvoorbeeld in een badkamer met leem werkt, zal je spiegel amper aandampen”, vertelt Rein De Pooter. “Daarnaast is leem een warm materiaal dat weinig lichaamswarmte onttrekt, waardoor je minder snel koude rillingen krijgt. Bovendien vangt dit ten dele het gebrek aan muurisolatie bij een renovatie op. Anders dan gipsplaaster zorgt leem
voor een betere akoestiek.”

Beide soorten pleisters zijn intussen in allerlei kleuren, korrelgroottes en afwerkingen beschikbaar. Door de technische evolutie kun je er ook strakke, hedendaagse looks mee creëren en ze zijn makkelijk overschilderbaar. Wie de leempleisters te ruw vindt, kan voor een uiterst fijn leemplamuur kiezen.

Hoewel de uitvoering van leem niet zo duur is, kent het proces vier verschillende fases, waardoor de prijs wat oploopt. Al kun je ook makkelijk zelf aan de slag met leem. “Doordat leempleister terug plastisch wordt als hij wordt natgemaakt, kun je er foutjes makkelijk mee herstellen. Dat leempleister onbeperkt opnieuw toepasbaar is, maakt hem ook circulair. Daarnaast komen er voor de productie geen hoogovens aan te pas, in tegenstelling tot bij gips of kalk, waardoor leem ook het meest ecologisch is.”

Ecologische verf

Als je met een klimaatregulerende kalkpleister of een waterdampdoorlatende leempleister werkt, is het jammer om hun positieve eigenschappen teniet te doen. Daarom kies je het best voor een ecologische verf. Bovendien is het voor een superieure hechting beter om materialen met dezelfde eigenschappen met elkaar te combineren, en vermijd je zo een extra primer. Aangezien het gamma ecologische verven enorm uitgebreid is, moet je je goed informeren over de technische kwaliteiten. Ze moeten qua kwaliteit niet meer onderdoen voor hun synthetische variant, en bieden een goede weerstand tegen schimmelvorming, bacteriën en micro-organismen. Ze zijn dus een stuk beter voor de luchtkwaliteit in een woning. Bovendien bestaan er ook leemverven met textuur, die in één klap ook de luchtkwaliteit positief beïnvloeden.

“Ecologische verven moeten qua kwaliteit niet meer onderdoen voor hun synthetische variant”

In tegenstelling tot hun klassieke evenknie zijn ecologische verven niet gemaakt op basis van petrochemische bestanddelen, zijn ze niet solventgedragen en bevatten ze geen minuscule kunststofdeeltjes. In plaats daarvan worden natuurlijke oliën en harsen als bindmiddel gebruikt, doet water of natuurlijke olie dienst als verdunner en wordt er met zowel minerale als oxydepigmenten gewerkt. Bovendien vergen ze geen energie om ze te produceren, tasten ze het grondwater niet aan en zijn hun bestanddelen makkelijk afbreekbaar. Ze zijn dus onschadelijk voor mens en planeet. Al blijft het belangrijk om je goed te informeren, want niet alle verven die als ‘natuurlijk’ of ‘biobased’ worden geclassificeerd, voldoen aan al die kenmerken.

Moois uit Marokko

Een buitenbeentje bij de pleisters is tadelakt. Die uit Marokko afkomstige afwerkingspleister op basis van kalk biedt het grote voordeel dat hij waterdicht is. Daardoor laat hij zich perfect toepassen in een douche. Alleen hangt aan het intensieve proces wel een vrij stevig prijskaartje van € 250 per vierkante meter vast. Met zijn € 50 per vierkante meter is kalkpleister een goedkoper alternatief. Bovendien heeft dat materiaal ook bij slechte ventilatie een antischimmelwerking in de badkamer. Daarnaast zijn er ook leempoederverven die je zelf kunt schilderen. Als je daar twee lagen van gebruikt, ze poliert tot een vlakke, gladde stuc en daarop dan een was zet, is die ook afwasbaar en spatwaterbestendig.

Mmmaterialen

Toen Sophie De Somere bij haar atelier ONBETAALBAAR steeds meer aanvragen voor interieurprojecten op maat kreeg, ging ze op zoek naar circulaire en gerecycleerde materialen. “Ik wilde aantonen dat werken met natuurlijke materialen geen ‘vijftig tinten bruin’ hoeft te betekenen. Op basis van een marktonderzoek ontwierp ik een mobiele materialenbib met bruikbare, juist geprijsde materialen voor onze klanten”, vertelt De Somere. “Terwijl de biobased materialen sowieso de properste zijn, zijn ze bijvoorbeeld niet altijd bestand tegen water, en is het nog niet duidelijk hoe ze zullen evolueren doorheen de tijd. Hoewel een laagje vernis vaak veel kan verhelpen, doe je de positieve eigenschappen van het materiaal daarmee soms teniet. Onze klanten die kiezen voor een natuurlijk plaatmateriaal zijn dus in zekere zin avonturiers. Tegelijk maken de sterk gestegen prijzen van meer traditionele bouwmaterialen de sprong naar duurzame varianten makkelijker.”

Een mooi Belgisch voorbeeld van zo’n circulair plaatmateriaal is Circular Matters. Het combineert vezelrijke, natuurlijke en lokale nevenstromen – die eigenlijk als afval worden beschouwd – met een biopolymeer. Doordat het bijzonder sterke materiaal tot in de kern hetzelfde is, zijn krassen minder zichtbaar. “We werken veel met Circular Matters voor keukenfronten, en ontwikkelen samen met Orineo een zuurvast en waterbestendig keukenwerkblad. Daarvoor combineren we hun bindmiddel – een combinatie van lijnzaadolie met eiwitten uit resten van de voedselketen – met bijvoorbeeld eierschalen, olijven of veenbessen. We willen voor elke plek in het interieur een oplossing aanbieden”, vertelt De Somere.

Natuurlijk beton

Terwijl stamplemen vloeren esthetisch lijken op monolithisch zichtbeton, bieden ze het voordeel dat ze dampopen of ademend zijn, de luchtvochtigheid reguleren en de akoestiek verbeteren. Bovendien werkt vloerverwarming met een warmtepomp uitstekend met dat soort vloeren, omdat de aarde de warmte snel laat doorstralen. Hoewel het basismateriaal – aarde en veel grind – niet zo duur is, is de installatie arbeidsintensief. Nadat de vloer gedroogd is, is het belangrijk om hem te beschermen tegen slijtage en water.

Hoera, hout

Als natuurlijk, mooi verouderend materiaal is en blijft hout bijzonder populair. Tegelijk zijn hier enkele kanttekeningen te maken. Zo kies je het best voor massief hout dat afkomstig is uit ecologische bosbouw. Een goede optie is bijvoorbeeld kastanjehout uit de Franse Bourgogne. Dankzij de kleine afstand blijft de CO2-uitstoot tijdens het transport beperkt, en bovendien staat de regio bekend om haar sterke herbebossingsprogramma’s. Afwerken kan met natuurlijke oliën. Wie vloerverwarming wil, kan kiezen voor een dunne eiken vloer op een multiplex drager. Een interessante parameter is ook de levensduur van een boom: aangezien die pas na 70 jaar volgroeid is, zouden je houten vloeren of meubels ook zo lang moeten meegaan.

“Je kiest het best voor massief hout dat afkomstig is uit ecologische bosbouw”

Een gewas dat véél sneller groeit dan een boom, is bamboe. Het grote nadeel hiervan is dat het uit het Verre Oosten komt en  vaak vol lijm zit. Al zijn er intussen leveranciers die de stengels in de andere richting persen, en daardoor veel minder lijm moeten gebruiken. Belangrijk is ook dat de lijm geen VOS uitstoot. Om de kleur te garanderen, is het best om bamboe te behandelen met lijnolie of een transparante biobased matte vernis.

Captain Cork

Als natuurlijk, nagroeibaar materiaal is kurk niet alleen een ecologisch, maar ook een gezond materiaal. Aangezien het de warmte goed vasthoudt, is het bijzonder aangenaam om er met je blote voeten op te lopen. De elasticiteit heeft een geluiddempende, maar ook zichzelf herstellende werking. Daarnaast is kurk bestand tegen water en trekt het dankzij haar antistatische kwaliteiten geen stof aan. In combinatie met een beschermende laklaag trekt het stof niet in de vloer. Al moet die laklaag wel op tijd en stond worden vervangen en moet je de kwaliteit goed checken. Ook de gevoeligheid voor uv-verkleuring is een aandachtspunt.

“Als natuurlijk, nagroeibaar materiaal is kurk niet alleen een ecologisch, maar ook een gezond materiaal”

Qua toepassing zijn er twee mogelijkheden: kurkparket in tegelvorm en kurklaminaat. Bij het eerste worden de kurkdeeltjes afhankelijk van het merk met natuurlijke of synthetische harsen verlijmd tot tegels. Aangezien die tegels op de ondergrond worden verlijmd, moet die perfect egaal zijn en is het geheel moeilijk terug uit te breken. Voordelen zijn de minimale opbouwhoogte en de goede akoestiek. Bij kurklaminaat wordt een laagje kurk op een mdf-drager gemonteerd. Aangezien er onder het paneel al een dempende, isolerende laag in de kurk is gemonteerd, is dit binnen de zwevende vloeren de akoestisch meest dempende. Al laat de houten drager geen plaatsing in vochtige ruimtes toe.

Kleurrijk & hygiënisch

Ook de kleurrijke linoleumvloeren zijn aan een hernieuwde opmars bezig. De voorbije 150 jaar is linoleum uitgegroeid tot een uiterst dunne, onderhoudsvriendelijke en duurzame vloerbedekking. Het bestaat bijna volledig uit natuurlijke grondstoffen zoals lijnzaadolie uit vlasplantzaden, het eenjarige gewas jute, hout- en marmermeel. Deze natuurlijke materialen hebben bovendien een antibacteriële werking en zijn vuil- en stofafstotend, waardoor linoleum ook een heel gezonde en hygiënische vloer is. Fijn is ook dat het materiaal in de meest uiteenlopende kleuren en patronen bestaat.

Onder meer wereldspeler Forbo biedt zijn marmoleum in twee toepassingen aan: een zeer effen vloer waarbij het materiaal op een ondergrond wordt gekleefd. Deze vloer kan makkelijk vijftig jaar meegaan, maar vereist een perfect gladde ondergrond. Daarnaast bestaat er linoleum in de vorm van kliklaminaat. Dat is iets brozer, en kun je omwille van de voegen niet gebruiken in vochtige ruimtes. Al worden die naden zodanig aan elkaar gelast dat ze amper opvallen. Dankzij de onderlaag in kurk beschikt deze vloer wel over akoestische kwaliteiten.

Terug van (nooit helemaal) weggeweest

Dat alles terugkomt, bewijzen de terracotta tegels. Ze worden al eeuwenlang gebruikt als vloerbedekking en zijn momenteel aan een revival toe. In tegenstelling tot geglazuurde of keramische tegels worden deze ongeglazuurde kleitegels op een artisanale, natuurlijke manier op lage temperatuur gebakken. Daardoor hebben ze een groot ademend vermogen.

“Terracotta tegels zijn momenteel aan een revival toe”

Ze bestaan in verschillende tinten en kunnen er afhankelijk van de bewerking gladder of meer robuust uitzien, waardoor ze een ruimte meteen een authentiek karakter geven. Aangezien ze de warmte van een kachel, de verwarming of de zon opnemen, blijven ze die nadien lange tijd zachtjes afstralen. Wat fijn is met blote voeten. Door ze met olie te verzadigen kun je ze beschermen tegen vlekken. Een extra sealing met was maakt ze perfect bruikbaar in de badkamer.

Quick wins

Als je met natuurlijke materialen werkt, zal je energiefactuur er baat bij hebben en heb je geen last van VOS en dus een goede luchtkwaliteit. Maar niet elke situatie of context laat toe dat je de genoemde materialen en technieken meteen kunt toepassen. Deze snellere alternatieven zijn alvast een goede keuze.

1. Planten

Dat planten een positieve impact hebben op het binnenklimaat van je woning, is intussen een wijdverspreid gerucht. “Planten zetten inderdaad koolstofdioxide om in zuurstof, en verhogen ook de luchtvochtigheid in huis. Maar deze effecten blijven relatief beperkt”, vertelt Lore Tiebout van het Brusselse GRUUN. “Waar ik meer belang aan hecht, is aan de positieve mentale impact van groen in huis. Het doet deugd om planten te verzorgen, en onder meer het huis goed te ventileren. Bovendien vermindert de kleur groen ons stressniveau en verbeteren planten de akoestiek.”

2. Luchtzuiveringstoestellen

Luchtzuiveringstoestellen filteren de binnenlucht, en dragen zo bij tot een meer gezonde leefomgeving. Zo heeft onder meer Ikea verschillende luchtfilters en ook luchtzuiverende gordijnen in haar gamma. De verschillende types filters maken de lucht op verschillende niveaus proper.

3. Ecologische poetsmiddelen

Kies voor poetsmiddelen met goede bacteriën. Net als in de natuur zijn ze onze bondgenoten. Ze verminderen fijn stof, allergenen en geuren in je woning, terwijl chemische poetsmiddelen al deze goede bacteriën doden. Bovendien zijn deze schoonmaakmiddelen, van bijvoorbeeld Yokuu, natuurlijk afbreekbaar.

4. Folie voor je ramen

Om energie te besparen kun je een folie voor je ramen aanbrengen. Zo maak je van enkel glas dubbel glas, en van dubbel glas hoogrendementsglas. De meest budgetvriendelijke folie is een kozijnfolie die je zelf kunt aanbrengen. Let wel op dat je geen zonnewerende folie koopt.

5. Gordijnen

Ook gordijnen helpen om je woning te isoleren tegen de koude. De dikte van de stof en de voering bepalen de mate van isolatie. Ook verschillende lagen gordijnen dragen bij aan een betere isolatie.

Meer lezen?

• Okke en Corine van Studio HENK: “We moeten dringend af van fast furniture”
• Video: grafische vormgevers Tille en Linde geven papieroverschot een duurzamer leven
• Designliefhebber? Dan zit er tussen deze 20 x (kerst)cadeaus misschien wel iets voor jou
• De tapijtverkoop boomt! 17 x wollen exemplaren voor de winter

Door: Elien Haentjens.