Thuis in kunst: binnenkijken in de modernistische heren-woning van een kunstenaarskoppel
Herman Maes en Joke Timmermans zijn curator in hun eigen museum: een statige herenwoning met haar onvermijdelijke ouderdomsgebreken. Dat voorzien ze van hart én ziel door kunst in huis. ‘Voor ons is het logisch: wij moeten ons aanpassen aan het huis, niet omgekeerd.’
In de ruime inkomhal met zijn statige plafonds en sierlijke mozaïektegels doorbreekt een zachtroze trap de klassieke, weelderige luxe van 1890. Hoe hoger je in de woning van schilder en beeldend kunstenaar Herman Maes en fotograaf Joke Timmermans gaat, hoe meer kleuren je onderweg vergezellen. Tijdens de zomer, wanneer de metershoge deuren openstaan en het zonlicht royaal naar binnen valt, moet het hier een visueel feest zijn. Maar vandaag zit de zon verstopt achter een dik, grijs wolkendeken en heeft de koude zich al flink in de woning genesteld. Hier valt simpelweg niet te ontsnappen aan de winter.
Meer lezen over kunst in huis? Lees dan ook: ‘Joie de vivre: binnenkijken in het eclectische appartement van Alice Gras en Anaïs Seguin in Parijs‘.
“Zo tegen februari willen we dat het ophoudt. Dat is het moment dat we tegen elkaar zeggen: ‘Hoelang houden we dit nog vol?’ Maar dan is de lente daar, warmen de vele kamers zachtjesaan op en komt het huis weer tot leven”, duidt Timmermans. Maes vult aan: “Wij gaan met de seizoenen mee. Dat wil zeggen dat we momenteel kleiner wonen, net zoals men dat vroeger deed. Tijdens de winter vind je ons vooral in de woonkamer rond de houtkachel. Wij moeten ons aanpassen aan het huis, niet omgekeerd.”
Het kunstenaarskoppel ziet het als een levensmissie om de teloorgang van patrimonium tegen te gaan. Ook deze woning uit de late negentiende eeuw illustreert hoe belangrijk ze dit vinden. Jarenlang woonde hier Hélène Keil, een beeldend kunstenares die in de jaren zeventig furore maakte met haar popart en neorealisme. Maar in 2010 zag Keil zich genoodzaakt kleiner te gaan wonen. Omdat ze haar uitgebreide kunstcollectie nergens wist onder te brengen, kon ze niet anders dan het huis leeg te laten halen. “Werkmannen gooiden schilderij na schilderij in een container. Erg confronterend om te zien hoe een deel van het levenswerk van een kunstenaar zomaar kan verdwijnen”, vertelt Maes.
Kunst in huis: levend museum
Maes en Timmermans wisten niet alleen een groot aantal werken te redden, ze besloten van deze woning hun nieuwe thuis te maken. Ook zijzelf kampten al een tijdje met plaatsgebrek voor hun kunstcollectie, hier kregen ze een overvloed aan ruimte. “Het huis is natuurlijk op leeftijd, dat is de reden waarom er zoveel gelijkaardige huizen in de buurt werden gesloopt. Maar zo gaan er ontzettend waardevolle zaken verloren. Wij willen de geschiedenis in leven houden. Recent kreeg ons huis nieuwe ramen, dat was onvermijdelijk, maar verder hebben we hier niets veranderd”, licht Timmermans toe.
In de werkkamer van Timmermans primeren frisse kleuren. De foto’s links en rechts onderaan zijn van haar.
In de hal krijg je een subtiele introductie met hier en daar een kunstwerk aan de wand, pas in de woonkamer wandel je echt de wereld van dit kunstminnende koppel binnen. Ze wonen niet alleen in een stuk geschiedenis, ze houden ook van kunst in huis: ze omringen zich ook royaal met fragmenten uit een uiteenlopend oeuvre, van eeuwenoude boeken en fragiele Japanse prenten tot hedendaagse schilderwerken en modernistische meubels.
‘Herman deed mij een nieuwe wereld ontdekken. Hij is iemand die kunst heel toegankelijk maakt’
De tinten van een metershoog portret dat Timmermans maakte, versmelten mooi met een borstbeeld van Ernest Wijnants. Elders contrasteert een kleurrijk, geometrisch tapijt met een minimalistisch werk van Wout Vercammen en een jarentwintigkaptafel van Karel Maes. Ook het uitgesproken werk van Amerikaan Herbert House, die met bumpers van Cadillacs aan de slag ging, levert een spannend contrast op met de sierlijke moulures en overdadig versierde zuilen. En dan zijn er nog de vele tekeningen, houtsnedes en linogravures aan de wand, op de schouw en op de kasten van onder anderen Jean Cocteau, Gustave Van de Woestyne en Pierre Alechinsky.
Het bed wordt omringd door stapels doeken; linksboven hangt een werk van Hélène Keil.
Aan kunst in huis geen gebrek: geen wonder dat hier af en toe rondleidingen worden gegeven. Timmermans legt uit: “Ik ben – in tegenstelling tot Herman – opgegroeid in een woning waar nooit kunst in huis hing. Herman deed mij een nieuwe wereld ontdekken. Hij is iemand die kunst heel toegankelijk maakt. Zonder pretentie, een beetje zoals Jan Hoet dat deed.”
Een kunstverzameling wil Maes het niet noemen, daarvoor is zijn collectie te eclectisch. Hij gaat nooit actief op zoek, er komen dingen op zijn pad. Er wordt geruild onder kunstenaars, daarnaast circuleren heel wat stukken al jaren in zijn familie. Zijn achtergrond is niet min: Maes’ overgrootvader was roman- en toneelauteur Herman Teirlinck, zijn grootvader was kunstenaar Karel Maes en de schoonzus van die opa was getrouwd met schilder, ontwerper en architect Henry Van de Velde. Geen lichte erfenis dus.
In dit huis heeft geen enkel kunstwerk een vaste plek, behalve dit schilderij van Jan Cox.
“Ik heb me van mijn geschiedenis moeten ontdoen om als kunstenaar te kunnen groeien. Mijn overgrootvader Herman was een bijzonder vriendelijke, zachte man, Karel was echter strikt en dogmatisch. Ik bracht veel tijd bij hem door in zijn atelier en heb veel geleerd van hem, maar hij maakte het me ook moeilijk. Zijn redenering was: ik ga Herman streng behandelen, dan zien we wel hoe oprecht zijn interesse in kunst is; een houding die mijlenver van de mijne staat. In zekere zin was het een goede zaak dat hij overleed toen ik 14 was, want hij had het me als startend kunstenaar bijzonder moeilijk gemaakt”, vertelt Maes.
In deze woning heeft niets een vaste plaats en is het geluid van de hamer volgens Timmermans een constante. Bewust inrichten doen ze echter niet. “Dit soort woningen heeft zo’n mooie, klassieke indeling. Het is misschien niet de grote architectuur, maar de ruimtes bieden zoveel mogelijkheden en het vloekt nooit.”
‘Het is misschien niet de grote architectuur, maar de ruimtes bieden zoveel mogelijkheden’
Slechts één werk blijft altijd op dezelfde plek: het schilderij van de Antwerpse Jan Cox in de woonkamer, een werk waar Maes erg aan gehecht is. “Het hangt op een centrale plaats, omdat het me nog altijd veel leert als kunstenaar. Bovendien herinnert het me aan Cox’ visie. Hij bewees dat je als kunstenaar ook perfect in de kantlijn kunt bestaan zonder toe te geven aan het commerciële circuit. Ik grap altijd dat zijn schilderij het enige is dat met mij zal verhuizen als ik ooit naar een woonzorgcentrum moet.”
Zacht getint
In de woonkamer overheersen wit en crèmetinten, elders zie je hoe Hélène Keil de woning als een groot, blanco canvas behandelde en de ruimtes in dialoog liet gaan met haar kenmerkende kleurgebruik. Citroengele en zachtroze houten vloeren, feloranje en kanariegele muren. De tijd en de bewoners hebben hun sporen nagelaten: de houten plankenvloeren kraken en piepen, hier en daar laat de verf los of zit er een barst in de muur.
Dat verval fascineert hen allebei. Tijdens de pandemie kreeg Timmermans de tijd cadeau om het huis vast te leggen in haar reeks Portraits from Home. “Ik speelde met de kleuren, bestudeerde de lichtinval en schaduwen en ontdekte zoveel nieuwe, fascinerende details van het huis.”
Het kleine portret van de toen 4-jarige Herman Maes schilderde grootvader Karel Maes.
Her en der staan schilderijen netjes gestockeerd. Het bed van Timmermans en Maes wordt zelfs omringd door een indrukwekkende collectie beschilderde doeken, als een soort constante herinnering om de dag af te sluiten en opnieuw te beginnen. Opvallend: zo royaal Maes is met kunst in huis, zo karig is hij met eigen werk. Slechts één schilderij hangt in het bureau van Timmermans; eentje dat ze van hem kreeg in het begin van hun relatie. “Ik word thuis niet graag geconfronteerd met mijn werk. Het is alsof je de hele tijd in de spiegel kijkt”, verklaart Maes.
‘Ik word thuis niet graag geconfronteerd met mijn werk. Het is alsof je de hele tijd in de spiegel kijkt’
In het verlengde daarvan zoekt hij ook bewust de minst evidente, zelfs ietwat verstopte ruimtes op om te schilderen: op de oude zolderkamer aan een eenvoudig tafeltje bij het raam, met rondom hem verschillende lagen afbladderend behang, maakt hij zijn kleine schilderwerken. Maar meestal vind je hem in de kelder. “Ik heb me altijd aangetrokken gevoeld tot kleine, atypische ruimtes. Hier heb ik nauwelijks daglicht, complete stilte en geen besef van tijd. Verdwijn ik in het gat van de kelder, dan verdwijn ik een tijdlang van de wereld”, aldus de kunstenaar.
En zo creëert het koppel een eigen wereld. Het is dan ook geen verrassing dat het koppel weinig nood heeft om te reizen. Timmermans vertelt: “Ik trek elk jaar naar New York voor mijn fotoreeks in de grootstad, maar verder blijf ik liever thuis. Tijdens de zomer geniet ik van onze heerlijk wilde tuin. Wanneer iedereen plannen maakt en koffers pakt, denk ik soms na over bestemmingen die me op dat moment gelukkiger zouden kunnen maken. Ik vind er geen.” Maes gaat zelfs nog verder: “Ik zou gerust met een enkelband kunnen leven in dit huis.”
BIO
Joke Timmermans is fotografe en journaliste, en geeft les aan de Hogeschool PXL in Hasselt.
Herman Maes is beeldend kunstenaar en curator, en gaf tot 2021 schilderkunst aan de Kunstacademie in Heusden-Zolder. Herman is de achterkleinzoon van roman- en toneelauteur Herman Teirlinck en de kleinzoon van abstract kunstenaar Karel Maes.
Het koppel geeft af en toe rondleidingen in huis, onder andere tijdens Kunstennacht (elk jaar in mei).
Joketimmermans.com, Hermanmaes.com
Tekst en beeld: Klaar Wauters.
Meer inspirerende interieurs:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier