Architecte Tine Broos: “Gender heeft totaal geen invloed op de kwaliteit van het werk”
Wat als vrouwen de wereld hadden getekend? En is de architectuurscene nog altijd een mannenbastion?
“De patriarchale rolverdeling was totaal afwezig in mijn familie. Ik voelde mij dan ook op geen enkele manier geremd in mijn ambitie. Dat veranderde toen ik kinderen kreeg. Toen besefte ik: er is weinig verschil tussen mannen en vrouwen in de architectuur, wel tussen mannen en moeders.” Aan het woord is Tine Broos. Zij is is architect-vennoot bij Kras Architecten en ziet een grote uitval van vrouwen in de architectuur vanaf het moment dat zij kinderen krijgen.
Er is weinig verschil tussen mannen en vrouwen, wel tussen mannen en moeders
“Doodjammer, maar ook begrijpelijk. Er ontbreekt een algemeen kader om vrouwen, niet alleen in de architectuur, te ondersteunen. Je lijkt nog altijd pas echt mee te tellen als je voltijds werkt. Een simpel voorbeeld: voordat ik kinderen had, werkte ik vaak tot 20 uur. Nu sta ik om 18 uur aan de naschoolse opvang. Wordt er een vergadering ingepland om 17 uur, dan betekent dat dat ik hoogstwaarschijnlijk vroegtijdig moet vertrekken en zo een deel van het gesprek mis.”
Daarnaast getuigt Broos over de seksistische blik die nog te vaak heerst in deze overwegend mannelijke omgeving. Zit er een vrouw mee aan tafel, dan wordt er automatisch naar haar gekeken om het verslag te maken. In projecten gaat het nog steeds over de ‘bouwheer’, zelfs wanneer de opdrachtgever een vrouw is. En dan zijn er nog de vele vrouwonvriendelijke mopjes.
Er ontbreekt een algemeen kader om vrouwen te ondersteunen
De ongelijkheid in de architectuur kwam in december 2023 aan bod tijdens Rolmodellen & ‘starchitects’, een programma georganiseerd door nai010 uitgevers naar aanleiding van de Nederlandse publicatie Vrouwen in Architectuur. Een van de sprekers was Dikkie Scipio van KAAN Architecten, die recent nog de Prix des Femmes Architectes ontving. Tijdens de talk beweerde ze dat er geen reden is voor achterstand, maar dat het algemene beeld dat men heeft over gender en het beroep achterblijft op de werkelijkheid.
Ook zij hoort het nog zo vaak in haar omgeving hoe – veelal oudere – mannen verbaasd reageren wanneer blijkt dat er een vrouw achter het ontwerp zit. “We willen geen club van misnoegde vrouwelijke architecten”, zegt Broos. “Het probleem is dat het om een hoeveelheid aan subtiele, verdoken verschillen gaat. De optelsom daarvan is echter wel een probleem. De vraag is dan: hoe kunnen we dit effectief aankaarten bij het type mannen die dit niet wil horen?”
Uit de schaduw
In 2021 werd aan Broos gevraagd het Instagramaccount Women in Architecture North Ireland voor een week over te nemen en op die manier te tonen hoe vrouwelijke architecten in België werken. Broos: “Ik besefte toen pas echt hoe vrouwelijke architecten onderbelicht zijn in ons land. Er bestaan zelfs amper archieven. Toen ik dat bij het Vlaams Architectuur Instituut (VAi) aankaartte, kwamen we al snel tot het besluit dat we ook zo’n Instagramaccount nodig hadden. Zij waren op dat moment bezig met Wiki Women Design, een platform dat vrouwen die hun stempel hebben gedrukt op het erfgoed in België uit de schaduw van de geschiedenis wil halen. Dit sloot er mooi bij aan.”
Samen met het VAi, het Institut Culturel d’Architecture Wallonie-Bruxelles (ICA-WB) en het Centrum voor Informatie, Documentatie en Tentoonstellingen (CIVA) werd het Instagramaccount Women in Architecture Belgium op gang getrokken. De idee erachter: zonder waardeoordeel de uiteenlopendste profielen tonen, van een pas afgestudeerde architect tot een stedenbouwkundige, een architectuurfotograaf en een preventionist bij de brandweer. Enerzijds om zichtbaarheid te promoten, anderzijds om vrouwen te inspireren.
In een park wordt klassiek een voetbal- en basketbalveld voorzien, maar wat kan een plek zijn waar meisjes zich goed voelen?
Het account inspireerde ook op een andere manier: de voorbije jaren ontstonden tal van initiatieven. Zo is er het Platform voor Architectuur & Feminisme van Evelien Pieters, L’architecture qui dégenre van Apolline Vranken, Women in Urbanism van Soumaya Majdoub, Dear Architects van Paulien Gekiere en de werkgroep Vrouwen in architectuur van Netwerk Architecten Vlaanderen (NAV).
Wegens tijdsgebrek gaf Broos het account intussen door aan Union des Femmes Architecte de Belgique (ufvAb). “Fantastisch om te zien wat het account heeft doen bewegen. Het thema leeft overduidelijk, alleen ontbreekt er nog een overkoepelende organisatie die een globaal beeld schetst van de problemen en die ze ook op de politieke agenda krijgt. Maar als ik zie wat het NAV de laatste tijd gedaan krijgt, ben ik hoopvol”, vertelt Broos.
Vrouwen-architectuur
Van Eileen Gray tot Zaha Hadid (zie kader), had de wereld er anders uitgezien mochten er enkel vrouwelijke architecten bestaan? Is er een rode draad die telkens weer naar boven komt in de ontwerpen? Broos is niet overtuigd: “Er bestaat volgens mij geen typisch vrouwelijke architectuur, we ontwerpen in se niet anders. Wat wel zo is: onze stedenbouw is afgestemd op mannen. De breedte van een voetpad, bijvoorbeeld, is er gekomen op basis van twee kruisende mannen. Een vrouw met een kinderwagen en een kind aan de hand die iemand moet passeren, heeft dus een probleem. Nog een voorbeeld: in een park wordt klassiek een voetbal- en basketbalveld voorzien, maar wat kan een plek zijn waar meisjes zich goed voelen? Vrouwen hebben meer oog voor zulke gevoeligheden, bovendien hebben we duidelijk een pragmatischere blik.”
Gender heeft totaal geen invloed op de kwaliteit van het werk
Er zijn ook werkpunten. Het zelfvertrouwen bijvoorbeeld, zo vindt Scipio. Tijdens Rolmodellen & ‘starchitects’ stelde ze: “Gender heeft totaal geen invloed op de kwaliteit van het werk. Toch moeten we de erkenning meer leren op te eisen. Het zijn doorgaans mannen die dat doen, wij lijken er moeite mee te hebben. Het voelt misschien ongemakkelijk, maar erkenning voor je werk is erg belangrijk.”
Tot slot is er nood aan een actievere rol voor de vrouw in de architectuur. “Toen ik aan Wivina De Meester (zij speelde een belangrijke rol in de oprichting van het Team Vlaams Bouwmeester en benoemde in 1998 Bob Van Reeth tot eerste Vlaamse Bouwmeester) vroeg waarom er geen Vlaamse Bouwmeesteres is, vertelde ze me dat ze al verschillende vrouwen had aangeschreven maar dat geen enkele de rol op zich wilde nemen. Daarom ben ik blij dat er een account is als Women in Architecture Belgium. Het toont: dit kunnen al deze fantastische vrouwen en jij dus ook”, besluit Broos.
Acht straffe architecten
1. Eileen Gray (1878-1967)
Deze Ierse architect durfde het aan kritiek te uiten op de ontwerpen van Le Corbusier. Zij vond zijn huizen te weinig gericht op comfort. Haar kijk resulteerde in de beroemde villa E-1027 in Roquebrune-Cap-Martin: een strakke, witte vakantiewoning die ze samen met architect en geliefde Jean Badovici tekende. Het gerucht gaat dat Le Corbusier zowel gefascineerd als jaloers was en meermaals de villa probeerde te kopen.
Gray ontwierp ook heel wat meubels en woonaccessoires, waaronder de ‘E-1027’-bijzettafel en de ‘Bibendum Chair’, die met zijn naam en rubberen banden naar het Michelinmannetje knipoogt.
2. Margaret Staal-Kropholler (1891-1966)
De eerste autonome architect die bovendien focuste op vrouwvriendelijk, sensueel en modern wooncomfort. Haar carrière startte met ‘Het ideale huis van 1913’, en vanaf dan gaf ze regelmatig lezingen over de noodzaak van functionele architectuur voor de (huis)vrouw. Zo pleitte ze bijvoorbeeld voor doorgeefluiken, een afzonderlijke ruimte om te wassen en verwarmingen op hoogte zodat kleine kinderen er niet bij konden.
3. Charlotte Perriand (1903-1999)
Als prille twintiger raakte deze Franse architect bekend met ‘Bar under the Roof’, een cocktailbar met buismeubilair. Daarop bood Le Corbusier haar een job aan als meubeldesigner en zou ze vanaf dan tien jaar lang samenwerken met hem en Pierre Jeanneret. Haar stempel is terug te vinden in talloze meubelontwerpen. Weetje: bij het ontwerp van de bekende chaise longue van Le Corbusier was in feite een hoofdrol weggelegd voor Perriand. Sinds midden jaren zestig verdeelt Cassina zo’n dertig van haar meubelstukken.
4. Lina Bo Bardi (1914-1992)
Helaas kreeg deze Braziliaanse pas na haar overlijden erkenning. Ze was behalve architect ook onder andere meubelontwerper. Haar grootste verwezenlijkingen vind je in de architectuur, waaronder het monumentale Museu de Arte in São Paulo, waarbij een gigantische glazen gevel contact maakt met de stad. Ook het brutalistische cultuur- en sportcentrum SESC Pompéia in een arbeiderswijk van de stad is een belangrijk werk in haar oeuvre. Haar arquitetura pobre wordt gekenmerkt door eenvoud, duurzaamheid en de dialoog met de lokale natuur en cultuur.
5. Denise Scott Brown (1931)
Deze Amerikaanse architect was getrouwd met architect Robert Venturi. Hun invloed op de architectuur wordt wereldwijd erkend, toch is het vooral Venturi die met de eer gaat lopen. In 1989 publiceerde Scott Brown een essay met als titel Room at the top? Sexism and the Star System in Architecture over haar worsteling om erkend te worden als gelijkwaardig in een door mannen gedomineerde architectuurwereld. Sindsdien sprak ze zich meermaals uit over seksisme. En hoewel haar man meermaals aangaf dat zijn vrouw een enorme impact op zijn werk had, werd haar naam niet vermeld toen hij in 1991 de Pritzker Architecture Prize won.
6. Zaha Hadid (1950-2016)
‘Queen of the Curve’, zo wordt deze Britse architect met Irakese roots genoemd. In 2004 won ze als eerste vrouw ooit de Pritzker Architecture Prize. Haar plotse overlijden in 2016 betekent een groot gemis voor de architectuur. Ze werd wereldberoemd met haar technisch hoogstaande, veelal complexe gebouwen met organische vormen. Enkele baanbrekende ontwerpen zijn het Vitra Fire Station in Weil am Rhein, het Heydar Aliyev Center in Azerbeidzjan en het Galaxy Soho in Peking. En natuurlijk het Havenhuis in Antwerpen, waarbij ze verleden en toekomst liet samenkomen door de oude kazerne te combineren met een opvallende bovenbouw.
7. Marie-José Van Hee (1950)
Samen met studiegenoten Paul Robbrecht, Hilde Daem, Marc Dubois en Christian Kieckens wordt ze tot de Gentse Vijf gerekend, een groep architecten die zich na hun afstuderen in de jaren zeventig richtten op een introspectievere ervaring van de architectuur. In 1990 richtte ze haar eigen bureau op, met intussen al meer dan vierhonderd projecten op het cv. Waaronder woningen, maar ook openbare gebouwen, zoals de Stadshal in Gent, die ze samen met Robbrecht & Daem realiseerde. Haar eigen woning werd al talloze keren gepubliceerd en zelf ontving ze heel wat prijzen. Haar werk wordt geprezen om de eenvoud, ruimtelijkheid en zintuiglijkheid.
8. Patricia Urquiola (1961)
Een van de populairste designers van het moment: de ontwerpen van Patricia Urquiola zijn kleurrijk, hedendaags, eclectisch en vaak zinnenprikkelend met vrouwelijke accenten. De Spaanse verhuisde naar Milaan, waar ze in 2001 haar eigen studio startte. Op het cv van Urquiola: meubels, vloerkleden, tegels tot lampen voor onder andere B&B Italia, Moroso, Kartell, MDF Italia, Molteni. Daarnaast richt ze over de hele wereld hotels en restaurants in, zoals het Mandarin Oriental Hotel in Barcelona, het Six Senses-hotel in Rome en het Il Sereno-hotel aan het Comomeer.
Meer deco
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier