Move over, Venetië, hier komt Valletta: 9 x hoogtepunten van de Malta Art Biennale
De hoofdstad van Malta, Valletta, heeft alles om het nieuwe Venetië te worden. Nu ook een gloednieuwe moderne-kunstbiënnale, tot eind mei 2024. Ontdek onze favoriete werken op Malta Art Biennale Art en de leukste pauzeerplekken in Valletta.
1. Start je dag met een kopje thee
De bussen en taxi’s zetten je af aan het plein met de Triton fontein, gedragen door drie adonissen. Vooraleer aan je moderne-kunsttour door de autovrije binnenstad te beginnen, is het aangenaam daar vlakbij een kopje thee te drinken in het statige art deco Phoenicia Hotel, dat de lange aanwezigheid van de Britten op Malta typeert. In gebloemde kussens gezeten kies je uit de keur aan theesoorten, die je nuttigt uit porseleinen kopjes. Desgewenst met zoete scones en hartig fingerfood. Of bestel er een full English breakfast bij.
2. Vrouwen in het Paleis van de grootmeester
Valletta staat vol forten van de hospitaalridders. Het paleis van hun leider, bolwerk van macht, wordt enkele maanden ingenomen door vrouwelijke kunstenaars – een topidee van curator Sofia Baldi Pighi. In de bijzonder mannelijke, stoere rechttoe-rechtaan gebouwen prijkt nu vrouwelijke, empowerende kunst.
“Kun je je voorstellen dat mijn moeder niet in haar eentje een wasmachine mocht kopen, en de toestemming van mijn vader nodig had?” vraagt de jonge Maltese kunstenares Anna Calleja me in het Paleis van de grootmeester.
Malta is nog niet zo lang geëmancipeerd en abortus is er nog steeds niet toegelaten. “Gelukkig is er al veel veranderd sinds we bij de Europese Unie zijn. Mijn generatie laat zich niet meer afschepen. Ik leid een heel ander leven dan mijn moeder”.
Ook de Belgische Sofie Muller raakt met haar albasten baby’s een delicaat vrouwenthema aan, dat van de voortplanting, in-vitro bevruchting en de baas in eigen buik-kwestie. “Hoe ver kunnen we gaan in de zoektocht naar het perfecte kind?,” vraagt ze zich af met deze baby’s die wel doorzichtig lijken; frêle en toch oersterk.
Nog een heikel thema: ouderdom, die bij vrouwen minder goed valt dan bij mannen. Een Zwitserse kortfilm van Anna Anderegg toont in woord en beeld hoe vrouwen na hun jonge en ‘sexy’ periode, opzijgezet worden en genegeerd. De Colombiaanse Luz Lizazaro verbeeldt met keramieken tepels op een kleurrijk patchwork doek het geweld dat veel vrouwen nog wordt aangedaan. Wat verderop, tussen de kanonnen stijgt traditioneel gezang op van Georgische vrouwen. Na de etalages vol harnassen en zwaarden wandelen we in een lange en rijk beschilderde gang langs dansende, geknede vruchtbaarheidssymbolen in klei op een lange lijn, referenties naar de vele prehistorische beeldjes die op Malta zijn gevonden, vijfduizend jaar oud.
Al deze kunstenaressen exposeren in een bijzonder macho decor, symbool van mannelijke macht. De hospitaalridders van Malta in hun rode cape met wit kruis, waren met tienduizenden, oorspronkelijk om de kruisvaarders te beschermen tegen de moslims en gewonden te verzorgen. Vanaf de 16de eeuw trokken ze zich terug op Malta en bewaakten de zee tegen aanvallen van moslims en piraten, en verrijkten zichzelf ondanks hun gelofte van armoede.
3. Lunchidee: 59 Republic
Vanaf ’s middags staat er zon op het terras van 59 Republic tegenover het Paleis van de Grootmeester, op het plein Misraħ San Ġorġ. Een stijlvol adres met internationale menukaart. Bestel er de carpaccio van lokale lampuki vis.
Mag het wat democratischer? Nestel je dan naast het standbeeld van Queen Vicoria op één van de terrasjes van het plein Misrah Ir-Repubblika.
4. Wissel van de macht
Een intrigerende wissel van de wacht zet de toon aan het voormalig Brits hoofdkwartier. Vrouwelijke artistieke ‘soldaten’ paraderen met een doorzichtig, abstract geweer en wijzen zo op de zinloosheid van oorlog.
Binnenin het gebouw toont videokunstenaar Raphael Vella zijn visie op Malta als lid van de Commonwealth, nog steeds. Symbolisch is ook het straattoneel dat hier geregeld te zien is, van een Maltese poetser van Britse telefoonhokjes die nog bewaard zijn in de straten van Valletta. Hij lijkt zich in zijn rol te schikken en vrede te nemen met zijn functie, door te genieten van het moment en er via muziek en expressie een kunstuitdrukking van te maken, waarmee hij een eigen identiteit opbouwt.
Overigens zijn de permanente monumenten ook het zien waard. Liever dan de Britse Queen van haar troon te stoten, is haar standbeeld blijven staan op het marktplein tussen de roezemoezende mensen. Er staat nu een tweede marmeren troon, waar nog niemand op zit, symbolisch voor onafhankelijk Malta dat niemand voor het hoofd wil stoten maar wel verdergaat op zijn eigen, nieuwe pad.
Zo is ook de Sint-Janscokathedraal nog steeds netjes in ere gehouden. Een niet te missen bezienswaardigheid omwille van het onwaarschijnlijk rijkelijk interieur en het overweldigend mooie schilderij van Johannes de Doper door Caravaggio.
In een andere kerk, Tal-Pilar, heeft kunst het altaar ontwijd: de Peruviaanse Andrea Ferrero zoekt er heil in alternatieve gezondheidsoffers, en in de crypte prijken Griekse pilaren in witte chocolade, waar je een stukje mag van opeten.
5. Cocktailpauze
Tegenover de klokkentoren van de kathedraal zit je goed op het plein. Uitstekende cocktails bestel je bij San Giovanni. Je kunt er ook een hapje bij eten, zoals konijn met pruimen, naar aloud Maltees recept.
Liever wat rustigere ligging? Nestel je dan in een elegant barretje als 33 Steps, op de trappen die afdalen richting uitkijkpunt en ferry.
6. Feest in het fort
In Fort St Elmo, een van de belangrijke verdedigingsbouwwerken van de Maltese ridders in hun rode jassen met wit kruis, zijn landelijke paviljoenen te zien die de relatie tussen de zee en de mens onderlijnen, maar ook doordenkers over man-vrouw relaties en over de spirituele verbinding die culturele bezienswaardigheden creëren tussen mensen.
Opvallend is daar het verfijnde werk Tracing van kunstenaar Yan Shanchu in het Chinese paviljoen, waar je als in een fotoalbum door getekende landschappen bladert.
7. Smeltkroes in Birgu en Senglea
Vendelzwaaiers lokken je met hun vlaggenact richting Birgu en Senglea, aan de overkant van Valletta; wijken vol hippe terrasjes en restaurants langs het water. Tussen schitterende gebouwen, elegante kerken met gouden koepels en dobberende jachten moet het geheel niet onderdoen voor de schoonheid van Venetië.
De oude scheepsmagazijnen in deze havenwijk dienen nu als decor voor kunstenaars zoals de Amerikaan Joseph Cochran II, die met piratenobjecten toont hoe Christenen door de Maltese ridders destijds gered werden uit piratenhanden, en hoe ook mensen met Afrikaanse afkomst soms vrije mensen werden door verdienstelijk christelijk gedrag te vertonen in de strijd tegen de moslims. Anderzijds was Malta een kruispunt in de handel in slaven overzee en hadden niet-Christenen geen schijn van kans op een waardig leven.
Jamaicaan Simon Benjamin intrigeert de bezoekers met grote blauwe plastic vaten met een klein gaatje erin. Wie erdoor tuurt, ziet als door een telescoop de einder op diverse zeeën, tropisch of koud, en voelt zich even migrant.
De Australische Teresa Busuttil zaagde een traditioneel vissersbootje in twee en bekleedde het met blauwe badkamertegeltjes. “Hiermee wil ik aandacht vestigen op het feit dat maar liefst een derde van alle Maltezen is geëmigreerd naar Australië, na de bombardementen van de Tweede Wereldoorlog,” vertelt ze. “Ook mijn ouders.”
Maar het pakkendste van al is het optreden van de Ethiopische Jermay Michael Gabriel. Terwijl het bloed uit een katheder in zijn arm op de grond drupt, murmelt hij gewikkeld in een wit laken, eerst meelijwekkend, half gek, over zijn trieste lot. Tot zijn woorden omslaan in de observatie van de vermoeide blanke, met verwensingen en dan protest, dat aanzwelt tot een woedende manifestatie en eisen aan het adres van de onderdrukker. Een zwarte leeuw prijkt trots naast de kunstenaar, op de kokoskolen in de loods.
8. Terrasje aan het water en dan… rust
De vele terrassen in de havenwijk vind je langs de kade, zoals het hipstercafé Date Art Cafe op de trappen van Senglea en het verfijnde mediterrane restaurant Terrone bij Fort Sant Anglu.
Logeertip voor wie na de stadsdrukte liever wat rust wil: in een kwartiertje ben je in een typisch kalm dorp zoals Ghazaq. Hotel Palazzo Castagna huist onder de kerktoren in een prachtig 17de eeuws palazzo, respectvol gerenoveerd tot moderne parel met dakterras, zwembad en schaduwrijke patio.
9. Terug naar de bronstijd
Op het eiland Gozo, slechts een ferryvaart van drie kwartier vanuit Valletta, is de vijfduizend jaar oude tempel Ggantija; een niet te missen hoogtepunt.
Alsof de vruchtbaarheidsbeeldjes uit de bronstijd en deze oersterke architectuur er al niet indrukwekkend genoeg zijn, is er tijdelijk een moderne-kunstvloer te zien, vol grafstenen met Europese namen en lantaars, door de Ghanese kunstenaar Ibrahim Mahama. Een verwijzing naar de kolonisatie van Malta door allerlei veroveraars. Toeristen zijn de nieuwste vorm van invasie, maar gelukkig gaan die weer weg na een tijdje – zij het met tegenzin, zoals wij.
