Drie insiders over TEFAF: “Het is als een waanzinnig mooi museum met duizenden jaren aan kunst waar alles te koop is”
Op 9 maart opent TEFAF Maastricht haar deuren, een van de prestigieuste kunst- en antiekbeurzen ter wereld. Drie insiders gunnen ons een blik achter de schermen.
De kunstbeurskenner
De Franse Pauline Loeb (37) is oprichter van en vliegend reporter bij Artfairmag.com, een onlineplatform gespecialiseerd in kunstbeurzen. Ze bezoekt jaarlijks meer dan dertig beurzen.
“Mijn vader was veilingmeester met een expertise in antieke kunst. Daardoor stond ons huis vol antiquiteiten en schuimde ik vanaf erg jong leeftijd musea en veilinghuizen af. Op mijn 15de was ik er al van overtuigd dat ik in de kunstwereld wilde werken.”
“Zo geschiedde, en nadat ik een zakelijke kunstrichting had gevolgd, kon ik beginnen bij de Parijse Galerie Kugel. Een van de beste antiekekunsthandelaars ter wereld, als je het mij vraagt. Via die job kwam ik in 2008 voor het eerst op TEFAF Maastricht, dé beurs op het vlak van kwaliteit en kunstdiversiteit. Ik ontdekte TEFAF dus initieel van binnenuit, als exposant. Sindsdien heb ik geen enkele editie gemist.”
“In 2018 verruilden mijn man en ik, in het kader van zijn job, Parijs voor Londen. Het was in die periode dat het me begon op te vallen dat er in de kunstwereld nog geen plek leek te zijn waar je informatie over álle belangrijke kunstbeurzen kon terugvinden. Het leek me nochtans cruciaal voor bezoekers en kunstliefhebbers wereldwijd om dat op één plek te centraliseren. Mijn onlineplatform Artfairmag ontstond dus in de eerste plaats als een soort database, een kalender waarop je simpelweg kon zien welke beurs wanneer plaatsvond.”
“Maar toen kwam covid en viel het kunstbeurswezen compleet stil. Ik ben dan de website beginnen uit te breiden met interviews met beursorganisatoren en galeristen. Na de pandemie evolueerde dat in de snelle videointerviews die vandaag op onze Instagrampagina te zien zijn, waarin ik beursexposanten korte vraagjes voorleg over werken van de kunstenaars die ze tonen. Op die manier wil ik kunstbeurzen, en de kunst die er te koop is, bevattelijker maken voor iedereen. Maar ik wil geen influencer genoemd worden, hoor!” (lacht)
“TEFAF Maastricht is voor mij wat een madeleine is voor Proust: ik heb er een nostalgische connectie mee. Het klinkt misschien raar, maar voor mij voelt TEFAF als thuiskomen. En ook al heb ik ondertussen zoveel andere beurzen bezocht voor Artfairmag – vorig jaar waren het er 34 – TEFAF blijft mijn favoriet. De gigantische bloemeninstallatie aan de ingang heeft daar zeker wat mee te maken: die is altijd het belangrijkste gespreksonderwerp onder de aanwezigen en velen schuiven aan om er een snapshot van te kunnen nemen. Het is deel van de folklore.”
TEFAF Maastricht is voor mij wat een madeleine is voor Proust: ik heb er een nostalgische connectie mee
“Mijn ronde op TEFAF begin ik steevast aan de stand van Galerie Kugel, dat spreekt vanzelf. (lacht) Maar ook de booths van de Tomasso-broers (met gebronsde renaissancebeelden), Brimo de Laroussilhe (niche, maar goed gepresenteerde middeleeuwse sculpturen), en de ietwat mysterieuze van Axel Vervoordt bezoek ik altijd.”
“Ik hou ook van de kleinere kunstbeurzen. Zo bezocht ik onlangs Art Antwerp, een beurs van amper drie jaar oud. Ik hou van het idee erachter: de deelnemende galeries worden geselecteerd door een extern comité. Wat het anders maakt dan andere beurzen. De sfeer is heel laidback. Het is een kunstbeurs die, hoewel zeer kwalitatief, zichzelf niet te serieus neemt.”
De designer
Nederlands designer Tom Postma (71) bepaalt de look-and-feel van prominente kunstbeurzen, musea en galeries wereldwijd. Al meer dan twintig jaar geeft hij met zijn bureau Tom Postma Design vorm aan TEFAF Maastricht én haar beroemde bloemeninstallatie.
“De kunstbeurswereld is een heel specifieke: je moet goed begrijpen wat er zich daar afspeelt. De eerste twintig jaar van mijn carrière was ik beeldend kunstenaar. Ik denk dat onze opdrachtgevers dat als prettig ervaren. Daardoor weet ik waarover ik het heb. Om een kunstbeurs te ontwerpen is het belangrijk zowel de galeriehouder als de kunstverzamelaar te begrijpen. Precies die expertise hebben we bij Tom Postma Design. Ons team bestaat dan ook uit verschillende profielen, zoals architecten, ingenieurs, meubelmakers, kunsthistorici en kunstenaars.”
“De essentie bij het ontwerpen van een kunstbeurs is simpel: de architectuur is dienend aan de kunst. Dat specifieke vakgebied hebben wij ons in de loop der jaren eigen gemaakt. Ik denk dat we daarom voor topbeurzen als die van TEFAF en Art Basel (de belangrijkste hedendaagse kunstbeurs in onder meer Basel, Miami Beach en Hong Kong, red.) gevraagd worden. Bij die laatsten heerst een up-to-date, moderne sfeer. TEFAF, met haar 7.000 jaar aan kunsthistorie, is een ander verhaal. Daar moeten verschillende kunstrichtingen zich thuis voelen. Het moet dus tijdloos zijn.”
Een beurs moet je zien als een plattegrond van een stad, met pleinen, parkjes en restaurants
“Met het ontwerpen van een beurs zijn we een heel jaar bezig. Zodra de deuren van de ene editie opengaan, zijn wij al bezig met de volgende. Een beurs moet je zien als een plattegrond van een stad, met onder meer pleinen, parkjes en restaurants. Er worden rustmomenten ingebouwd, plekken waar mensen kunnen zitten en nadenken: ga ik dit kunstwerk kopen of niet? En zo’n stad ontwerp je met een team. Bij TEFAF Maastricht gaat het om duizenden vierkante meters, waar een bepaald soort sfeer in moet zitten. Er moeten heldere zichtlijnen zijn en een mooi ritme. Daar gebruiken we stedenbouwkundige oplossingen voor.”
“We ontwerpen TEFAF nu al vele jaren, en neen, dat verveelt totaal niet. Een stad leeft, dus elk jaar zijn er veranderingen. Pleinen krijgen andere functies en er komen nieuwe galeries bij. Maar de plattegrond van de stad blijft in grote lijnen hetzelfde.”
“In principe kunnen wij overal een sfeervolle beurs neerzetten. TEFAF New York vindt plaats in een prachtig klassiek gebouw, terwijl TEFAF Maastricht het moet doen met een functioneel congrescentrum. In Maastricht hebben we daarom bewust een soort transitiemoment ingebouwd. Mensen hebben lang gereden, arriveren in een buitenwijk, parkeren hun auto’s, maar op het moment dat ze binnenkomen, moet er iets met hen gebeuren. We hangen daarom bewust geen kunst in de entree, maar ontwerpen elk jaar een bloemeninstallatie. Zo weten mensen meteen: we zijn op TEFAF. Wij maken beurzen over de hele wereld, maar zo monumentaal en sfeerrijk als TEFAF is er geen één. Je vergeet dat je in een congrescentrum bent. Mensen geloven vaak niet dat het drie weken ervoor een lege hal was.”
“Mijn tip voor bezoekers? Probeer je open te stellen. TEFAF is als een waanzinnig mooi museum met duizenden jaren aan kunst waar alles te koop is. Dat is uniek. Ook al hou je van moderne kunst, ga eens langs de oudemeesters- of juwelenafdeling en laat je verbazen. En neem de tijd: je kunt het nooit allemaal in één dag bekijken. TEFAF blijft een destination fair in een gezellige stad, dus ik zou er een weekendje van maken.”
De transporteur
Niek Groot (51) werkt voor de amsterdamse galerieafdeling van HIZKIA, een internationaal transportbedrijf dat kunstwerken vervoert.
“Het grootste werk waar ik ooit het transport voor geregeld heb? Rembrandts De nachtwacht. Dat was in 2003, toen het Rijksmuseum ging verbouwen. Het schilderij kan door het gebouw bewegen via een speciale gleuf in de grond. Al onze art handlers zijn toen ingezet om het werk daar veilig naar buiten te krijgen en vervolgens via het Museumplein naar een andere vleugel te brengen. Dat werk was sinds de Tweede Wereldoorlog niet buiten geweest, dus dat was redelijk uniek.”
“Bij HIZKIA zijn mijn collega’s van de galerieafdeling en ik als projectcoördinator verantwoordelijk voor het vervoer van kunst voor galeries, privépersonen, veilinghuizen en bedrijfscollecties. Daar horen ook een aantal galeriehouders bij die jaarlijks deelnemen aan TEFAF Maastricht. Van de 260 standhouders ter plekke bedienen wij er doorgaans meer dan 20. Wanneer we op andere momenten van het jaar voor diezelfde galeries werken, vervoeren we eens één of twee verkochte werken. Maar zo’n beurs is een ander verhaal: dan moeten er veel werken in één keer vervoerd worden, zodat de exposant ter plekke een eigen galerie kan inrichten.”
We hebben al een Rembrandt vervoerd die naar verluidtwerd geschat op 34 miljoen euro
“De eerste keer dat ik vervoer geregeld heb in het kader van TEFAF Maastricht was in 2007. Sindsdien ben ik er op één jaar na elke keer geweest. Ik heb veel goede herinneringen aan die opdrachten. Zo zit er bijna elk jaar wel een Rembrandt tussen de werken die we transporteren. Ik herinner me dat we een paar jaar geleden een vrij groot werk van hem, Portret van een man met de handen in de zij (uit 1658, red.), vervoerd hebben. Ik las toen in de pers dat het geschat werd op 34 miljoen euro! Het werk was vrij lang niet op de markt geweest, dus het was bijzonder dat het boven water kwam.”
“Nog iets dat ik niet snel ga vergeten: in 2019 vervoerden we voor de New Yorkse Jason Jacques Gallery een heel groot centerpiece, een werk van Katsuyo Aoki. Dat was 2 op 2 meter groot en gemaakt van porselein, waarop de kunstenaar Delfts blauwe tegels in de vorm van een doodshoofd had aangebracht. Dat kunstwerk was ontzettend zwaar! Ik geloof dat het zo’n 600 à 700 kilo woog. Op TEFAF worden van die tijdelijke wanden in de booths geplaatst. Dus toen hebben we, om het werk te kunnen ophangen, met de standbouwer en de galerist de wanden moeten verstevigen. Daarna reden we het werk plat in een kist naar binnen, om het met een hijsportaal langzaam naar boven te halen en op te hangen. Het is gelukkig allemaal goed gegaan en het werk is ook weer veilig terug in New York geraakt. Dat zijn hele mooie klussen om te doen.”
“Onze voorbereiding voor TEFAF begint doorgaans al in januari, met het vastleggen van de internationale transporten, het boeken van hotels voor de chauffeurs en het opstellen van werkschema’s. En als er fragiele werken bijzitten, dan moet daar vooraf extra aandacht aan besteed worden.”
“Om deze job te doen, is het zeker goed om een kunstliefhebber te zijn. Ik ga af en toe naar musea, zodat ik me toch een beetje kan inleven. Of ik tijdens zo’n bezoek weleens last heb van beroepsmisvorming? Ja, hoor! Als ik in een museum kom en ik zie van die grote, zware beelden staan, dan denk ik soms: om dat te vervoeren zullen ze wel een tijdje bezig geweest zijn!” (lacht)
HIZKIA is lid van ICEFAT (The International Convention of Exhibition and Fine Art Transporters), een organisatie die wereldwijd experts in kunstlogistiek verenigt.
De 37ste editie van TEFAF Maastricht loopt van 9 tot 14 maart in het MECC. Info en tickets via Tefaf.com
TEFAF in cijfers
• De eerste editie van TEFAF (The European Fine Art Fair) Maastricht vond plaats in 1988.
• Er wordt 7.000 jaar aan kunstgeschiedenis getoond, in de vorm van schilderijen van oude meesters, antiek, moderne en hedendaagse kunst, fotografie, juwelen en design.
• Aan deze editie nemen 270 exposanten uit 22 landen deel.
• Komende editie zijn daar 17 Belgische galeries bij, waaronder Axel Vervoordt en Tim Van Laere Gallery.
• TEFAF krijgt een 70.000-tal bezoekers per jaar over de vloer.
• De beurs opbouwen duurt 48.500 uur.
• De vorige bloemeninstallatie van Tom Postma bestond uit meer dan 100.000 bloemen.
• Er worden gemiddeld 17.000 glazen champagne gedronken tijdens de beurs.
• Sinds 2016 is er naast de beurs in Maastricht ook een gelijknamige in New York.
