Gendergelijkheid in de cultuursector: “Vrouwen moeten nog altijd iets harder knokken dan mannen”

Gendergelijkheid is anno 2024 helaas nog steeds een illusie. Deze drie vrouwencollectieven gebruiken hun gebundelde krachten om dat stapje dichter bij de ideale wereld te geraken.

1. Girls on film

Het Antwerpse filmcollectief Girls On Film zag een gat in het feministische filmaanbod en sprong erin. ‘Film is een heel laagdrempelige manier om moeilijke thema’s als ­genderongelijkheid bespreekbaar te maken.’

Sofie Van Der Vreken: “Het idee voor Girls on Film is ontstaan in een koffiebar. (lacht) In onze studentenjaren werkten Chiara en ik daar vaak samen: zij aan haar doctoraat, ik aan mijn thesis rond Marie ­Antoinette, een film van Sofia Coppola. In ons onderzoek merkten we dat er een revival aan de gang was wat feministische literatuur betreft, maar dat die voor film achterbleef.”

Chiara Candaele: “En dat terwijl film volgens ons net een heel geschikt en vlot medium zou zijn om die ­feministische boodschap op een heel laagdrempelige manier tot bij een groot publiek te brengen. In een bui van enthousiasme en véél zelfvertrouwen (lacht), besloten we dat als dat nog niet gebeurde, wij dat dan zelf maar moesten doen.”

Eline Van Hooydonck: “Toen ik de flyers voor hun allereerste screening zag, toen nog bij café De ­Kleine Hedonist in Antwerpen, voelde ik meteen: daar moet ik bij zijn. Ik werkte toen zelf al voor RoSa vzw (het kenniscentrum voor gender en feminisme, red.). Ik kwam kijken en ben sindsdien eigenlijk niet meer weggegaan.” (lacht)

Candaele: “Wat Girls on Film eigenlijk wil doen, is een platform bieden voor films van vrouwelijke makers of voor die met een expliciet feministische ondertoon. Dat kunnen zeker ook films van mannen zijn. Wat voor ons vooral belangrijk is, is dat er een vrouwelijk narratief centraal staat: vrouwelijke personages die agency hebben en ruimte om te bewegen. Dat we leren wat de vrouw in kwestie voelt en denkt, dat we iets over haar achtergrond te weten komen en dat ze handelt in functie van zichzelf, en niet puur ten dienste van een mannelijke tegenhanger.”

Van Der Vreken: “Dat laatste gebeurt vandaag helaas nog heel vaak: holle vrouwelijke personages bijvoorbeeld die enkel in beeld komen als love interest voor het mannelijke narratief in de film.”

Van Hooydonck: “Wat mij persoonlijk heel erg stoort, is de manier waarop seks vaak gebracht wordt: meestal is dat op een erg stereotiepe mannelijke ­manier. Heel standaard en met penetratie als norm. Terwijl dat in realiteit toch helemaal niet zo is. Ik als vrouw herken mij daar alleszins totaal niet in.”

Candaele: “Ook heel storend: de age gap tussen koppels in films. Bijvoorbeeld: heb je een koppel dertigers, dan kan de man gespeeld worden door iemand die wel 40 of 50 is. De vrouw daarentegen zal bijna ­altijd jonger zijn dan de filmische leeftijd.”

Van Der Vreken: “Ja, en als dat niet zo is, dan is dát het thema van de film. Heel discriminerend voor vrouwen op leeftijd. En zo zijn er nog tig andere drempels waar vrouwen in de filmwereld nog ­altijd op botsen. Net zoals mensen van kleur, of minderheidsgroepen uiteraard.”

Candaele: “Om dat er ooit echt uit te filteren is er een mentaliteitswijziging nodig, maar dat is en blijft heel moeilijk. Ook al omdat discriminatie intern werkt. Er beginnen veel vrouwen aan een filmopleiding, maar slechts een enkeling stoot ook door tot in die professionele langspeelwereld. Enerzijds omdat vrouwen dus meer hordes moeten overwinnen, maar zeker ook omdat van meisjes nu eenmaal andere eigenschappen verwacht worden dan van jongens, waardoor vrouwen misschien gemiddeld minder snel dat soort carrière nastreven, of andere keuzes maken.”

Van Der Vreken: “Eigenlijk bestaat er vandaag nog altijd een complete onderwaardering van alles wat vrouwelijk is – kijk maar naar de gemiste Oscarkansen voor Greta Gerwig en Margot Robbie. Al voor de Barbie-film uitkwam, was er vanuit hogere filmkringen veel kritiek. Want zo’n film zou toch ‘alleen maar’ een vrouwelijk publiek aantrekken. Alsof daar iets mis mee is. Willen we ooit echte gendergelijkheid, zal dát in de eerste plaats al moeten veranderen.”

Girls on Film speelt elke tweede dinsdag van de maand een door een gastspreker geselecteerde film bij De Studio in Antwerpen. In maart screenen ze uitzonderlijk op Internationale Vrouwendag (8 maart): in samenwerking met PUNT.vzw, Vrouwencirkels vzw en Gather the Women spelen ze dan de docu Smoke Sauna Sisterhood van Anna Hints.

2. Hyster-x

In een door de witte cisman gedomineerde literaire wereld geeft schrijverscollectief Hyster-x het podium aan vrouwelijke en non-binaire kunstenaars. ‘Je in groep roeren voor gelijkwaardigheid is makkelijker dan alleen.’

Stefanie Huysmans-Noorts: “Hyster-x is een cross­disciplinair collectief van zelfstandige makers, gaande van dichters tot theaterschrijvers en beeldend kunstenaars, die zich verenigen om zich steeds ­bewuster te worden van de feministische strijd die overal, maar zeker in de kunstwereld, nog altijd ­gevoerd moet worden. Concreet willen we vooral de zichtbaarheid van vrouwelijke en non-binaire kunstenaars vergroten. Dit door samen te komen, literaire evenementen te cureren, elkaar te versterken en een netwerk en platform te creëren dat ons met ­elkaar in verbinding brengt.”

Helena Elshout: “De naam Hyster-x verwijst naar de ‘ziekte’ die in het leven werd geroepen om alles wat met vrouwenklachten of emotie te maken had af te doen als abnormaal of afwijkend. Een geuzennaam die wij met trots dragen. En omdat we graag uitnodigen om buiten de binaire hokjes van man en vrouw te denken, is er de x.”

“Ik vond het als maker enorm bevrijdend om te ontdekken dat er zoiets als Hyster-x bestond. Omdat schrijven soms zo’n individuele bezigheid is, doet het deugd om ervaringen, vragen, contacten en kansen te delen met makers die met gelijkaardige dingen worstelen. Met elkaar in ­gesprek kunnen gaan en je over de grenzen van verschillende kunsten heen door ­elkaar laten raken en inspireren is enorm ­empowerend.”

Margot Delaet: “Deel uitmaken van een collectief geeft kracht om als individu consequent voor bepaalde rechten te blijven opkomen, zoals een gelijke verloning voor vrouwen of een respectvolle behandeling op de werkvloer. Niet enkel vanuit jezelf spreken, maar vanuit een groep van vijftig andere kunstenaars maakt dat er sneller naar je geluisterd wordt wanneer je een probleem aankaart.”

Huysmans-Noorts: “Wat ik persoonlijk ook heel bijzonder vind aan Hyster-x is het complete gebrek aan competitiviteit. De kunstensector is helaas een sector die vrouwen nog vaak tegen elkaar uitspeelt. Bij ­Hyster-x valt dat helemaal weg: het is de eerste professionele context waarin ik niet het gevoel heb toch altijd voor een stukje op mijn hoede te moeten zijn. “

Delaet: “Ook onze intersectionele aanpak maakt ons sterk. We weten en erkennen dat er niet één vrouw of één vorm van onderdrukking is, maar dat er veel soorten zijn die ook elk om een andere aanpak vragen. Kijken naar hoe onze voorgangers racisme, seksisme en ander onrecht probeerden te bestrijden en daaruit leren, lijkt me belangrijk om in de toekomst weer verdere stappen in de goede richting te maken.”

Huysmans-Noorts: “Ik vind trouwens dat we op dat vlak op een gevaarlijk punt in de geschiedenis zitten: omdat ongelijkheid vaak zo’n subtiele of onderhuidse vorm aanneemt, gaan veel mensen er vandaag vanuit dat die niet meer bestaat. Tegelijkertijd komt er een actieve tegenbeweging op gang van mensen die zich – onder het mom van ‘de slinger slaat door’ – ­actief beginnen te verzetten tegen bepaalde antidiscriminatiemaatregelen, waardoor we soms slechter af zijn dan pakweg twintig jaar geleden.”

Elshout: “Klopt, onze blik op vooruitgang is vaak heel lineair: in één rechte lijn naar boven. Maar dat klopt niet. Verbetering komt in golven, en op dit moment dreigt een terugslag. Hoewel ik als vrouw en als jonge mama wel het gevoel heb dat er voor mij al veel meer ruimte is dan dat er voor onze moeders of grootmoeders was, blijft het inderdaad opletten dat al die zuurverdiende verworvenheden niet weer ­verdwijnen in een oogwenk.”

Meer info over de missie van feministisch schrijverscollectief Hyster-x en over al haar leden op Hyster-x.com.

3. Compagnie Barbarie

In een wereld vol haantjes-de-voorste vormt theatercollectief ­Compagnie Barbarie een warm nest voor haar leden. ‘Dat wij een ­gezelschap van vijf vrouwen zijn, blijft – vooral voor de mannen in de sector dan – toch vaak een rariteit.’

Liesje De Backer: “De kiem voor ons collectief werd eigenlijk al gelegd toen we nog op school ­zaten (alle leden van Compagnie Barbarie volgden opleiding aan het RITCS in Brussel red.). Al vrij snel werd daar duidelijk dat we allemaal wel een beetje dezelfde taal spraken. Niet alleen op vlak van humor of visie op leven en wereld, maar ook in de ­manier waarop we graag theater maken.”

Lotte Vaes: “We laten onze voorstellingen graag vertrekken vanuit een maatschappelijk vraagstuk dat ons persoonlijk bezighoudt. Bijvoorbeeld: waarom boezemt de komst van asielzoekers mensen angst in en hoe zorgen we voor meer openheid voor elkaar? Of hoe komt het dat er van jongens vandaag stereotiep gezien nog altijd andere dingen verwacht worden dan van meisjes en wat zou er kunnen gebeuren opdat volgende generaties er op vlak van gendergelijkheid toch weer een stapje op ­vooruitgaan?”

Sarah Vangeel: “Die complexe vraagstukken proberen we op een heel beeldende en bijna grotesk uitvergrote manier in een verhaal te gieten, zodat ze behapbaar worden voor een jong publiek. Wat me in zo’n proces altijd opvalt is, dat hoe gecompliceerd de materie soms ook, onze neuzen wel altijd min of meer in dezelfde richting staan. Iets dat ons intussen misschien niet meer verbaast, maar eigenlijk best wel wonderlijk is.”

De Backer: “Doordat we al meer dan twintig jaar op zo’n intense manier samenwerken en daarbij ook voortdurend moeten reflecteren over grote persoonlijke thema’s, zoals opvoeden of onze ­visie op ouderschap bijvoorbeeld, is onze band erg hecht ­geworden. Dat maakt dat we elkaar door en door vertrouwen, maar ook dat het creatieve proces ongeremd verloopt. Bij ons is er geen schroom om een faux pas te maken, of om iets te doen of zeggen waar iemand anders mogelijk slecht op zou kunnen reageren. Daardoor kun je je van meet af aan volledig smijten in de improvisatie. Bovendien komt er in elk maakproces ook een punt waarop je twijfelt: aan de voorstelling en aan jezelf. Als ik dan zie dat de rest van het collectief er wél op vertrouwt dat het goedkomt, is dat voor mij genoeg.”

Vaes: “Eigenlijk vormt ons collectief een klein, fijn veilig nest waarbinnen het heel vrij werken is. De theaterwereld is – zeker als vrouw – niet altijd de makkelijkste om in te vertoeven: er lopen veel ­grote ego’s rond en vrouwen moeten er naar mijn gevoel nog altijd iets harder knokken om hetzelfde te bereiken als mannen. Zonder ons collectief als ­buffer zou ik vermoedelijk al lang niet meer op de planken staan.”

Vangeel: “Bovendien gaat het verder dan dat: we zijn intussen zo goed bevriend geraakt dat ook onze privélevens helemaal door elkaar lopen. Lies en ik wonen bijvoorbeeld naast elkaar en we zijn allemaal wel meter van een van elkaars kinderen. Ook onze partners komen goed overeen, trouwens. Dat maakt van onze groep een kleine familie die zo hecht vervlochten is dat ik me niet kan voorstellen dat die ooit nog uit elkaar zou vallen. En dat geeft een enorm gevoel van rust: zelfs als we oude meetjes van 80 zijn, gaan wij elkaar nog kennen.”

De Backer: “Bovendien bespreken wij zoveel met elkaar op zo’n open manier dat je je letterlijk nooit alleen voelt. Ook niet op mindere momenten. Horen dat anderen worstelen met exact dezelfde problemen en vraagstukken als jij zorgt voor een enorm gevoel aan erkenning en verbinding.”

Compagnie Barbarie bestaat uit Liesje De Backer, Karolien De Bleser, Amber Goethals, Lotte Vaes en Sarah Vangeel. Volg de programmatie via Compagniebarbarie.be.

Meer cultuur