Belgische kunsttempel heropend: 6 x verrassende weetjes over het KMSKA

Cleo Decoster

30 sep 2022

Heb je het gehoord? Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) heropende afgelopen weekend na elf jaar renovatiewerken haar deuren voor het grote publiek. De heropening lokte 25.000 nieuwsgierige bezoekers en haalde headlines tot in New York. Wil je meer te weten komen over de renovatie en de kunstcollectie, raden wij je aan te gaan piepen op de website van het KMSKA of simpelweg een bezoek te brengen aan het compleet vernieuwde gebouw. Wij willen je wel al warm maken met enkele opvallende weetjes over het Antwerpse museum.

Beeld: ©Karin Borghouts via kmska.be.

1. Oorspronkelijke bouwplannen

We spoelen even terug naar de 19de eeuw. Na het neerhalen van de Antwerpse stadsomwalling, werd er een nieuwe wijk gevormd: het Zuid. Later die eeuw droomde het Antwerps stadsbestuur van een groot kunstmuseum. Hoewel het Zuid en het KMSKA vandaag onlosmakelijk verbonden zijn met elkaar, was het oorspronkelijke plan om het museum in het Stadspark te vestigen. Dat verklaart ook waarom de straten rondom het Stadspark tot op de dag van vandaag nog steeds de namen van kunstenaars dragen, denk aan de Rubenslei en de Van Eycklei. Toch werd er enkele jaren later beslist om het museum op het Zuid op te trekken. Waarom dan juist? Het leek de Antwerpenaren een goed idee om de nieuwe wijk populairder te maken door de bouw van een imposant museum zoals het KMSKA. Opzet geslaagd!

2. Spaanse citadel

Het KMSKA werd uiteindelijk gebouwd op de Leopold de Waelplaats, maar was niet het eerste grote bouwwerk op dit plein. Het museum werd op de ruïnes van de Citadel van Alva gebouwd. De citadel werd in opdracht van Filips II van spanje en de hertog van Alva gebouwd in 1567. Het bouwsel moest de stad beschermen tegen aanvallen van buiten én had als doel om ook binnen de stad de controle te bewaren. In 1874 werd de citadel afgebroken en maakte die zo plaats voor het gloednieuwe KMSKA.

Een afbeelding van het beeld van de hertog van Alva in de binnenplaats van de Citadel van Alva.

3. Paarden met vertraging

De voorgevel van het KMSKA is versierd met zuilen en sculpturen. Twee grote beelden bij uitstek zijn echter niet meer weg te denken. Aan beide uiteinden van het gebouw prijken twee identieke beeldouwwerken van een gevleugelde menner, zijn koets en twee paarden. Toch maakten deze beelden de beginjaren van het KMSKA niet mee. Pas in 1905, 15 jaar nadat het museum opende, kregen de paarden hun permanente standplaats. De beesten en hun bestuurders zijn trouwens van de hand van Thomas Vinçotte, die eveneens in de pap te brokken had bij het maken van de paarden op de triomfboog in het Brusselse Jubelpark.

Beeld: ©Wouter Bollaerts via kmska.be.

4. Koloniaal verleden: Mensenzoos

Het KMSKA herbergt werken van grote kunstenaars (zoals bijvoorbeeld Ensor en Rik Wouters) en wonderlijke verhalen. Maar zoals zo veel oude instituten in België, is ook de geschiedenis van het KMSKA verweven in het koloniaal verleden van ons land. In 1885 en 1894 vonden twee Wereldtentoonstellingen plaats op Antwerpse bodem. Op het plein voor het KMSKA, de Leopold de Waelplaats, bouwde het Koninklijk Aardrijkskundig Genootschap (KAGA) beide edities een Congopaviljoen. Naast het tentoonstellen van geroofde Congolese objecten, werd er ook een Congolese hut (1885) en later een werkelijke Congolees dorp (1894) ingericht. Congolezen werden overgebracht naar Antwerpen en moesten er poseren voor bezoekers. In 1894 werden maar liefst 144 Congolezen in mensonterende omstandigheden ondergebracht op de Leopold Waelplaats. Velen liepen ziektes op ten gevolge van hun reis of hun verblijf in het onbekende Antwerpen. Zeven van hen lieten zelfs het leven. Hoewel er geen rechtstreekse verantwoordelijkheid is van het KMSKA voor de mensenzoos, erkent het museum op hun website wel dat de “zoo” deel uitmaakt van hun geschiedenis. “We betreuren dit pijnlijke verhaal ten zeerste”, staat er te lezen op de website van het museum. Tijdens een studiedag in 2024 plant het KMSKA een herdenking van de slachtoffers, 130 jaar na de Wereldtentoonstelling.

5. Bomvrije kamer en verdwijnluiken

Al sinds het ontstaan van het museum, biedt het KMSKA onderdak aan werken van grote meesters. Deze kunststukken mochten geen slachtoffer worden van rampen en oorlogen. Bijgevolg zorgde het museum voor een rampenplan. De plannen van architecten Jean Jacques Winders en Frans Van Dijk omvatten een brand- en bomvrije kelder. In deze kelder verschuilde het museumpersoneel tijdens de Eerste Wereldoorlog elk kunstwerk. Tijdens deze oorlog bleven de werken ongedeerd. Spijtig genoeg was dit tijdens de Tweede Wereldoorlog niet het geval. Eveneens geïncorporeerd in het rampenplan van Winders en Van Dijk, waren luiken in de vloeren van enkele museumzalen. Via deze openingen konden de werken voorzichtig verdwijnen in de kelder. Desondanks raakten het museum en enkele werken beschadigd door een Duitse bom die in 1944 net naast het museum viel. 32 mensen kwamen om het leven en de herstelwerken duurden jaren.

6. Grootse Europese mozaïek

De voorbije jaren werd het KMSKA flink onder handen genomen. Ook de mozaïekvloeren waren aan restauratie toe, maar één vloer kon niet meer gered worden. Op deze plek, bovenaan de trappen en net voor de ingang van het KMSKA, werd een nieuw werk geïnstalleerd. Het concept voor deze mozaïek werd uitgedacht door Marie Zolamian. Zij liet zich inspireren door de colelctie van het museum. Verschillende werken die haar aanspraken bracht zij samen tot één geheel. De mozaïek is daarbij de grootste kunstmozaïek van de laatste 20 jaar in Europa.