‘We wisten al heel vroeg: wat een goeie fabriek is dat hier’
AudioCollectief Schik: “Onze podcast gaat om het besef dat alles wat hier is, er is omdat iets anders is geweest”
Ze zijn woordkunstenaars, podcastpioniers en naar het schijnt godinnen. Een gesprek met Nele Eeckhout, Siona Houthuys en Mirke Kist, aka AudioCollectief Schik, over erfenissen groot en klein.
“Klak, klak, klak.” Mirke Kist, één derde van AudioCollectief Schik, doet het geluid van hakschoenen na die synchroon tegen de grond tikken. Het geluid dat zij en haar partners in podcast Siona Houthuys en Nele Eeckhout meer dan een decennium geleden maakten terwijl ze als studenten woordkunst door de gangen van het Antwerpse Conservatorium liepen. Ze waren altijd met z’n drieën, wat hen de bijnaam ‘Schikgodinnen’ opleverde, verwijzend naar het mythologische triumviraat.
Als hun namen of collectief nog geen belletje doen rinkelen, dan doet hun populairste werk dat zeker wel: Kist, Houthuys en Eeckhout zijn de spinners, meters en knippers achter de meer dan 2,2 miljoen keer gedownloade podcast Bob (2017). Daarin brengen ze het verhaal van de dementerende 84-jarige Elisa, die van de ene dag op de andere begint te vertellen over een jeugdliefde genaamd Bob. Haar dochters, die nooit eerder van de man hadden gehoord, vertelt ze bovendien dat ze een zoontje met hem gehad zou hebben. Maar klopt dat wel? Het is het mysterieuze opzet van een audioreeks die ondertussen in de Nederlandstalige podcastwereld geldt als pionierswerk in het genre. AudioCollectief Schik sleepte niet voor niks zopas de carrièreprijs in de wacht op het DS Podcastfestival.
“Er gaat geen dag voorbij dat we elkaar niet bestoken”, klinkt het in de eerste aflevering van De Erfenis. Hoe is die onlosmakelijke band tussen jullie ooit tot stand gekomen?
Eeckhout: “Op het conservatorium bestond onze woordkunstklas aanvankelijk uit twaalf mensen, maar die dunde steeds verder uit. Dus ik denk dat we elkaar eigenlijk leren kennen hebben door eliminatie. We waren simpelweg tot elkaar veroordeeld.” (lacht)
Houthuys: “Pas op, er is wel echt een beslissend moment geweest in ons derde jaar waarop we ontdekten dat we alle drie een gigantische liefde voor verhalen en audio deelden. We moesten elk afzonderlijk een opdracht maken voor het vak radiodocumentaire, een domein dat toen weleens ‘uitstervend’ genoemd werd. We werkten uren, dagen, weken samen bij mij thuis aan de livingtafel. We schoven onze laptops naar elkaar door om feedback te geven en merkten toen al: wat een goede fabriek is dat hier!”
Kist: “Dat vak kregen we destijds van Katharina Smets, een docent die maar iets ouder was dan wijzelf. Zij was het die ons voor het eerst vertelde over het bestaan van podcasts.”
‘Onze podcasts zijn bekender dan wij als collectief. En dat is prima: je verhalen zijn belangrijker dan je persoonlijkheid’ Nele Eeckhout
Houthuys: “Ja, ze dompelde ons onder in Amerikaanse en van die obscure Europese podcasts. Toen is er een wereld voor ons opengegaan.”
Eeckhout: “Door daarnaar te luisteren, ontdekten we dat we op school de perfecte skills aanleerden om te excelleren in de podcastwereld – van interviewen en technisch monteren tot verhalen vertellen. Al zou het conservatorium dat zelf nooit zo geafficheerd hebben. Als je woordkunst studeerde, werd er verwacht dat je ging acteren of radiopresentator werd. Dat zagen wij niet direct zitten. Maar de basis van alles wat wij nu kunnen ligt wel daar, geleerd uit vakken die er schijnbaar niets mee te maken hadden.”
Jullie eerste gezamenlijke podcastproject Roes maakten jullie nog tijdens jullie opleiding.
Kist: “Ik had datzelfde jaar Korte Golf gewonnen, een wedstrijd waarvoor je een audiowerk van 3 minuten moest maken. Iemand van de VPRO had mijn werk gehoord en vertelde me dat ze meer wilden gaan inzetten op podcasts. En dat als ik plannen had, ik een voorstel moest indienen. Ik zei: ‘Dat is goed, maar ik kom met nog twee meiden.’ We hebben dat moment echt aangegrepen en samen een plan uitgeschreven. Ze hebben ons dan een klein budget gegeven en daarmee hebben we tijdens ons masterjaar Roes gemaakt, een reeks over verschillende vormen van de roes.”
Houthuys: “De omroep was daar laaiend enthousiast over. We werden gecomplimenteerd door verschillende radiomakers en hoofdredacteurs.”
Kist: “In die mate dat de VPRO zei dat we nog iets mochten maken.”
En dat is dan Bob geworden?
Houthuys: “Ja, na ons afstuderen heb ik samengewerkt aan een boek met de dochter van Elisa (het hoofdpersonage uit ‘Bob’, red.). Ik was erbij toen ze een telefoontje kreeg van haar zussen, om te zeggen dat hun moeder plots vertelde dat ze nog een broer zouden hebben. Ik vond dat een raar verhaal en heb het meteen aan Mirke en Nele verteld. Het was bij hen dat toen de alarmbellen afgingen: hier zit een mysterie in! We waren al even op zoek naar een groot verhaal om over meerdere afleveringen te tillen, net zoals in die Amerikaanse podcasts die we tijdens onze studie ontdekt hadden.”
Eeckhout: “Ja, zoals in Serial, dat was in de States echt een gatewaydrug geweest voor mensen om naar podcasts te luisteren. En ook uit podcast S-Town, waarin de realiteit als een roman beschreven werd, trokken we lessen. Zo hadden we op school geleerd om weinig voice-overs te maken en alles uit je materiaal te halen, maar hier hoorden we net dat je daar kweetniehoeveel effect mee kon bereiken.”
Geen vlees aan het bot
Na Bob volgen nog twee verhalende podcasts met kweetniehoeveel effect: Laura H, over een Nederlands meisje dat terugkeert uit het kalifaat, en El Tarangu, over wielericoon Lucien Van Impe die een telefoontje krijgt van zijn – weliswaar overleden – rivaal. In 2021 lossen ze in samenwerking met journalist Sofie Peeters Geen Kleine Man, over onverklaarde klachten en foutieve diagnoses bij vrouwen.
En nu is er De Erfenis, geen lange whodunit, maar vier losse verhalen over erfenissen in allerlei vormen. Er is de letterlijke erfenis waarbij een notaris betrokken is, zoals in het verhaal van Toos en de impact die de schulden van zijn overleden oom op zijn familie hebben. Maar er is evenzeer een symbolische nalatenschap in de vorm van persoonlijke brieven en dagboeken, zoals die van Iris’ overleden moeder. Het relaas van Rachida toont dan weer aan hoe bepalend een culturele erfenis kan zijn. En dat je gekregen familienaam je in levensgevaar kan brengen, bewijzen de huiveringwekkende oorlogsherinneringen van de Bosnisch-Nederlandse Alma.
Hoe is het idee voor De Erfenis ontstaan?
Houthuys: “We kenden een paar zotte verhalen waarvan we lange tijd dachten: daar zit veel in, maar wel geen mysterie. Daar kunnen we niets mee.”
Kist: “Het soort verhalen dat zich leent voor een langere podcast van meerdere afleveringen zoals Bob, vind je ook niet elke dag. Er worden nu veel podcasts gemaakt met een spannende premisse, waar je je op het einde bij afvraagt: waarom heb ik geluisterd? Er zit gewoon niet genoeg vlees aan het bot. Wij wilden zelf niet in herhaling vallen door mysterie na mysterie te maken en trucjes te herhalen.”
‘Als kind groei je op met het idee: het is wat het is. Maar bij het ouder worden realiseer je je: dingen zijn nagelaten’Mirke Kist
Eeckhout: “Daarom waren we dit keer bewust op zoek naar een containerbegrip om meerdere verhalen samen te brengen. Het was Mirke die voor het eerst het idee ‘erfenis’ opwierp. En vanaf toen stonden onze antennes aan. Bij elk verhaal dachten we: zit hier een erfenis in?”
Kist: “Met zo’n containerbegrip zouden we ook een tweede seizoen kunnen maken, naar het voorbeeld van podcasts als Heavyweight, This American Life en Invisibilia. Dat was niet mogelijk met afgeronde verhalen als Bob of El Tarangu.”
Wat was bij jullie de aantrekkingskracht van het concept ‘erfenis’?
Houthuys: “Ieder mens heeft er hoe dan ook iets mee: of het nu materieel of gevoelsmatig is. En het is een thema dat nú leeft, dat zo actueel is. Mensen kijken op persoonlijk vlak steeds meer achterom. Stel: ik heb een depressie, dat hoeft niet enkel aan mezelf of aan de context waarbinnen ik me begeef te liggen. Misschien ligt de verklaring wel bij mijn voorouders? Ook op maatschappelijk vlak is er meer bewustzijn: waar komen onze rijkdom en privileges vandaan? We durven het verleden in de ogen te kijken en schuld te erkennen. We voelden dat dat idee leefde en wilden mee op die boot.”
Eeckhout: “Het is een uitspraak die ook in de podcast zit, maar het gaat om het onnozele, superexistentiële besef dat alles wat hier is, er is omdat iets anders is geweest.”
Kist: “Als kind groei je op met het idee: het is wat het is. Vroeger is vroeger en nu is nu. Maar bij het ouder worden realiseer je je: dingen zijn nagelaten. En daar pluk je de voor- en nadelen van. Je zit in een bepaald bedje, maar hoe is dat bedje er gekomen? Wie heeft dat gemaakt, wie heeft het doorgegeven en waarom ziet het er zo uit?”
Houthuys: “We zijn allemaal gevormd door dingen die we nu niet meer kunnen zien. Die ontastbaarheden proberen we in De Erfenis te grijpen en zichtbaar te maken.”
Eeckhout: “En het is pas wanneer je last krijgt met je erfenis, dat je er iets mee doet. De mensen in onze podcast móéten met hun erfenis omgaan, ze worden ertoe gedwongen. Ze kunnen niet doen alsof ze er niets mee hebben.”
Traag en verdiepend
Iets anders: dezer dagen lijken podcasts haast synoniem te staan voor true crime. Verhalen over waargebeurde misdaad zijn een echte hype waar veel makers voor vallen.
Eeckhout: “Ja, en dat is op deontologisch vlak soms wat speciaal.”
Kist: “Kijk, als de politie een zaak niet heeft kunnen oplossen, waarom denkt elke halfbakken journalist dan dat hij dat wel kan? Ja, er zijn cold cases gekraakt door geweldige journalisten wereldwijd. Maar om dan alles maar opnieuw te gaan onderzoeken, is wel een beetje belachelijk.”
Eeckhout: “Als het niet is om het juridische systeem onder de loep te nemen, laat het dan toch zijn. “
Kist: “Dat soort podcasts worden vaak ook niet gemaakt om de familie van slachtoffers te helpen. Het doel is eerder: ik wil een spannende podcast maken en mensen doen luisteren. Een podcast is documentair, dat wordt vaak vergeten. Het gaat wel om échte mensen. Die soms ook niet meer leven of die jij niet om hun toestemming vraagt. Jíj vindt het misschien leuk om na te denken over wat iemand allemaal al dan niet gedaan kan hebben, maar je gooit die uitspraken wel de wereld in en dat heeft consequenties.”
Jullie maken geen trendy true crime en kregen zopas toch de carrièreprijs op het DS Podcastfestival.
Eeckhout: “Ik vond het heel tof dat onze vorm, de trage verdiepende podcast, daarin gezien werd. Dat heeft deugd gedaan, zeker op het punt waar we nu zijn.”
‘Erven is een thema dat nú leeft. Mensen kijken op persoonlijk vlak steeds meer achterom’Siona Houthuys‘Onze verhalen gaan in tegen de trend van vandaag dat alles snel en flitsend moet gaan’Siona Houthuys‘De mensen in onze podcast móeten met hun erfenis omgaan, ze kunnen niet doen alsof ze er niets mee hebben’Nele Eeckhout
Houthuys: “Onze verhalen gaan in tegen de trend van vandaag dat alles snel en flitsend moet gaan. Wij doen net het tegenovergestelde: extreem traag zijn in een tijd waarin alles heel oppervlakkig dreigt te worden. Op zo’n festival over alle genres heen erkend en gezien worden is voor ons zó belangrijk. Helaas zijn er nu niet zoveel goede podcasts binnen ons genre, omdat mensen niet voldoende betaald worden om zich te ontwikkelen. Ik zeg weleens: als je in een start-up geen geld pompt, dan gaat dat bedrijf nooit gezond worden. Dat is hetzelfde voor makers in de podcast- en bij uitbreiding de cultuursector. Als de overheid beslist dat er minder en minder geld naar cultuur gaat, dan worden wij een armzalige sector die geen kwaliteit aflevert. Wie kan er nog gratis werken? Investeer in ons en je zult veel meer goede makers hebben.”
‘De Erfenis’ is integraal te beluisteren via je favoriete podcastapp.
Wie schuilt er achter AudioCollectief Schik?
Nele Eeckhout (35), Siona Houthuys (34) & Mirke Kist (32)
• Vormen sinds 2015 AudioCollectief Schik.
• Studeerden woordkunst aan het conservatorium van Antwerpen.
• Maakten samen de podcasts De Erfenis, Geen Kleine Man, El Tarangu, Laura H, Bob en Roes.
• Mochten onlangs de carrièreprijs in ontvangst nemen op het DS Podcastfestival.
Meer lezen
Door Cara Brems. beeld: Eva Vlonk.