Gezond

Van intermittent fasting tot paleo: waarom diëten maar zelden doen wat ze beloven

Hanne Vlogaert

01 apr 2022

Van halsstarrig punten tellen tot enkel zwarte koffie drinken als ontbijt of eten als een oermens: voor het perfecte maatje 36 hebben we veel over. Helaas vertaalt al dat diëten zich maar zelden in een lager getal op de weegschaal. “Niet elk lichaam is gemaakt om graatmager te zijn en bovendien werkt restrictief eten vaak averechts”, zegt Celien Rombouts, voedingsdeskundige en auteur van ‘F*ck it, maandag start ik echt’. Haar voorstel: gooi de dieetcultuur overboord en ga weer eten volgens je eigen intuïtie.

Dit artikel maakt deel uit van van ons dossier intuïtief eten. Ontdek hier alle artikels en tips.

De lokroep van diëten: op zoek naar slank

Het perfecte maatje 36, een thigh gap of een surfer girl wasbordje om mee te pronken op het strand: wie droomt er stiekem niet van? Maar heel weinig vrouwen, zo blijkt. Uit een rondvraag die zusterblad Flair vorig jaar deed bij haar lezeressen, blijkt dat 69 procent van de Vlaamse vrouwen zichzelf te dik vindt. Bijna één op twee zou daar graag iets aan veranderen met behulp van een dieet. Trieste cijfers, zeker wanneer je weet dat al die vrouwen gemiddeld slechts maatje 40 dragen én dat al dat diëten je meestal niet eens wat oplevert.

Celien Rombouts, voedingsdeskundige en zelf voorstander van een meer intuïtieve manier van eten legt uit: “Onderzoek toont aan dat maar 5 procent van de mensen die aan een dieet beginnen, het gewenste streefgewicht ook echt behalen. Willen ze dat gewicht behouden, dan zullen ze daar ook nog eens een leven lang van diëten en restrictief eten voor over moeten hebben. Niet bepaald gezellig, toch?” De rest van de diëters, gaat na een korte periode van succes aan het jojoën en krijgt er op termijn vaak zelfs nog wat extra kilo’s bij.

Jojo-effect: waarom diëten vaak net dikker maakt

1. Restrictief eten lokt eetbuien uit

Dat komt omdat een dieet zowel fysiek als mentaal een roofbouw pleegt op je lichaam. Celien: “Wie dieet, ontzegt z’n lichaam voortdurend voedingsstoffen die het wel nodig heeft om goed te kunnen functioneren. Daardoor gaat je lichaam na verloop van tijd letterlijk naar die voedingsstoffen craven. De kans dat je – op een onbewaakt moment – ten prooi valt aan een eetbui en in korte tijd veel van het ‘verboden voedsel’ ineens naar binnen werkt, is groot.”

“Een dieet brengt je metabolisme in spaarstand: om je lichaam met minder calorieën toch hetzelfde te laten functioneren, springt het er gewoon zuiniger mee om” (Celien Rombouts)

2. Diëten vertraagt je metabolisme

Bovendien wiegen consequente diëters hun metabolisme in slaap: “Doordat je je lichaam voortdurend van te weinig voedingsstoffen voorziet, gaat dat lichaam zich aanpassen aan die nieuwe situatie. De biologische drang van je lichaam om te overleven, is immers groter dan jouw persoonlijke behoefte om ‘mager’ te zijn. Om op basis van een lager aantal calorieën wel nog steeds dezelfde functies te kunnen blijven uitoefenen, gaat je lichaam er spaarzamer mee om: een vertraagd metabolisme zorgt ervoor dat het beperkte aantal calorieën dat je binnenkrijgt, aan een lager tempo verbrand wordt, waardoor het langer van nut is.”

“Niet alleen zal vetverbranding – en dus het kwijtraken van overtollig gewicht – zo na verloop van tijd moeilijker en moeilijker worden, schakel je na een periode van restrictief eten weer over op een normaal aantal calorieën, dan zal je lichaam dat aanvankelijk zien als een ‘overschot’ en makkelijker opslaan als vet.”

3. Fat setpoint: vechten tegen genetica

In dat proces is trouwens ook je eigen genetica van tel: niet elk lichaam is zomaar gemaakt om graatmager te zijn. Integendeel zelfs: “Elk lichaam heeft z’n eigen fat setpoint: een soort van natuurlijk gewicht waarrond je lichaam graag blijft schommelen om gezond te zijn, en waar het zich ook fysiek voor zal inspannen om het te kunnen behouden.” Ligt jouw fat setpoint iets hoger dan het extreem lage gewicht dat volgens het strikte westerse schoonheidsmodel als ‘mooi’ of ‘na te streven’ wordt aanschouwd, dan kan je nog zo je best doen om te diëten: de kans dat je dat gewicht ook effectief zal behalen, is nagenoeg onbestaande. Je lichaam zal er immers alles aan doen je fat setpoint ongeveer te behouden, omdat dat voor jou nu eenmaal het gezondste is.”

“Ligt jouw fat setpoint iets hoger dan het gemiddelde gewicht dat ons schoonheidsideaal als ‘mooi’ bestempelt, dan kan je nog zo je best doen: de kans dat je er ooit zo uit zal zien, is klein”

Met behulp van een dieet toch tegen je natuurlijk gezonde gewicht in proberen te gaan, komt neer op vechten tegen de bierkaai: “Niet alleen zal je lichaam ondanks een beperktere toevoer van calorieën mechanismen ontwikkelen om toch rond dat fat setpoint te blijven schommelen, elke keer je dieet, zal je lichaam dat fat setpoint ook nog eens een beetje gaan verhogen. Dit uit angst voor ondervoeding en om je alvast te beschermen tegen een volgende periode van ‘voedselschaarste’.

Die zelfregulerende biologie maakt natuurlijk niet alleen dat je niet afvalt – ook al zou je dat willen – het zorgt er ook nog eens voor dat je natuurlijke gewicht misschien nog net dat tikje hoger komt te liggen en je daarmee nog verder afwijkt van het ‘ideaalbeeld’ dat je zo graag wilde bereiken.”

4. Psychologie: het ‘roze olifant’-effect

Ook mentaal werkt een dieet op lange termijn vaak net méér kilo’s in de hand: “Wie voortdurend met de vervelende restrictieve gedachte zit zéker geen pizza, pasta of hamburgers te mogen eten, gaat daardoor net vaker aan dit soort eten denken. Bekijk het als het principe van de roze olifant in de kamer: als ik je vraag zeker niet aan een roze olifant te denken, wat popt er dan bijna als vanzelf in jouw hoofd op? Juist ja: die roze olifant dus.”

“De kans dat diëters – na uren van mentale strijd – uiteindelijk toch vaker naar het ‘verboden voedsel’ grijpen dan wanneer ze totaal niet met eten zouden bezig zijn, is reëel.” Het resultaat: vaak niet alleen een hoger getal op de weegschaal, maar ook nog eens een slecht en gefaald gevoel omdat je de belofte van het dieet niet hebt kunnen waarmaken.

Dieetcultuur: waarom we toch blijven proberen?

Waarom we – als een dieet dan toch altijd weer zo’n erbarmelijke resultaten oplevert, er toch zo massaal naar blijven grijpen?

Ons verlangen om ‘mager’ te zijn zit diep ingebakken

Ten eerste omdat de dieetcultuur ons wel met zo’n abnormaal slank schoonheidsideaal blijft bekogelen. “Ondanks de steeds luider klinkende roep van body positive en body acceptance bewegingen, zit het androgyn slanke schoonheidsideaal nog heel diep in onze maatschappij ingebakken“, legt Chelly Maes, doctoranda aan de KU Leuven die onderzoek deed naar de impact van media op ons lichaamsbeeld, uit. “Hoewel er de afgelopen jaren zeker meer diversiteit binnen sijpelde, blijft het dominante lichaamsbeeld in de media- en reclamewereld overwegend slank, blank en cisgender. Ook op de catwalk maken androgyn magere modellen nog altijd de hoofdmoot uit.”

Naast het mode- en medialandschap doet ook de populaire cultuur een duit in het zakje: “In films en series worden slanke mensen vaak nog als succesvoller voorgesteld. Aan personages met een groter lichaam koppelen tv-makers vaak negatieve eigenschappen als ‘lui’, ‘werkloos’ of ronduit ‘asociaal’.” Neem daar nog eens bij dat slanke mensen ook in het echte leven een streepje voor hebben – ze worden vaak positiever beoordeeld en krijgen meer kansen op de arbeidsmarkt – en het klinkt plots zo gek niet meer dat we met z’n allen halsstarrig blijven proberen om toch maar aan dat perfecte plaatje te voldoen.

2. Dieetcultuur teert op schuldgevoel en mislukking

Bovendien houdt de dieetcultuur zelf de vicieuze cirkel van diëten, crashen, bingen, mislukken en opnieuw proberen, maar wat graag mee in stand. Sterker nog: dat is net hun verdienmodel. Celien: “Elke keer jij je slecht voelt, omdat het je wéér eens niet gelukt is je streefgewicht te bereiken, praat een dieet je aan dat dat je eigen schuld is: wie zich immers netjes aan de voorgeschreven regels houdt, kan er in no time zo uitzien als hij zou willen, zo liegt het dieet je voor. Die loze belofte zet veel diëters er samen met het schuldgevoel dat de gefaalde eerdere poging teweeg brengt, toe aan toch maar weer een nieuwe poging te ondernemen. En dat is precies waar de dieetcultuur op hoopt natuurlijk: op een nieuwe dure detoxkuur die je koste wat kost wil aankopen, een reeks nieuwe sessies bij de diëtist of alweer een nieuw kookboek met ‘snel slank’-recepten.”

“Dat een dieet je weinig kans op slagen geeft, vindt de sector zelf heus niet erg. Sterker nog: consequent falen en opnieuw willen proberen uit schuldgevoel, is net hun verdienmodel”

Dat een dieet je fysiek en mentaal alleen maar uithongert en dat het teert op een systeem dat op lange termijn helemaal niet werkt, is niet zichtbaar. “Dat een dieet je ook altijd door een fase loodst waarin je er vol goede moed nog wel in slaagt je aan de restricties te houden en dus in sneltempo meestal ook wel wat gewicht verliest, helpt natuurlijk niet het defect van diëten op lange termijn te doorzien. Het is naar die zogenaamde honeymoonfase dat consequente diëters altijd teruggrijpen bij een nieuwe poging: dat een dieet hen eens geholpen heeft om in korte termijn gewicht te verliezen, maakt dat idee compleet loslaten moeilijk.”

Van kennis naar praktijk: zo laat je diëten los

Je losrukken uit de vicieuze cirkel van restrictief eten, diëten, bingen en weer bijkomen, kan echter alleen door echt te erkennen dat een dieet op lange termijn niet werkt. En door je verlangen naar ‘mager’ los te laten. Celien: “Beter dan ‘slank’ als streefdoel voorop te stellen, zou je eten om gezond te zijn. Want: die twee zijn lang niet hetzelfde. Integendeel zelfs: in tegenstelling tot wat onze gezondheidssector nog te vaak beweert, hangt ‘gezond zijn’ helemaal niet zo nauw samen met ‘mager zijn’ dan gedacht.

Daarmee wil ik niet zeggen dat een hoog BMI gelijk staat aan gezond zijn, maar voor een laag BMI geldt net hetzelfde. Of iemand gezond is, hangt immers van zoveel meer factoren af dan van je lichaamsgewicht alleen. Ook de mate van stress die je ervaart, je slaappatroon, of je rookt, drinkt, voldoende sport en je cholesterol en bloeddruk zijn van invloed. Bovendien zijn sommige lichamen nu eenmaal gemaakt om een iets hoger lichaamsgewicht te hebben.”

Dat gezonde gewicht bereiken, doen we volgens de voedingsdeskundige dan ook niet door te eten volgens bepaalde van buitenaf opgelegde regels, maar wel door weer goed te leren luisteren naar de signalen van ons eigen lichaam. Want: dat vertelt je in principe perfect wat je moet eten, wanneer precies en hoeveel. Het enige probleem hiermee, is dat wie z’n natuurlijke honger- en verzadigingssysteem jarenlang ontregeld heeft door het te negeren ten voordele van een restrictief dieet, het waarschijnlijk verleerd is naar dat systeem te luisteren.

Meer tips om jezelf een intuïtief eetpatroon aan te meten? Dit artikel maakt deel uit van ons groot dossier over intuïtief eten, ontdek hier alle tips.

Het boek ‘F*ck it, maandag start ik echt... en andere dieetonzin weerlegd’ van Celien Rombouts (€ 22,50) is vanaf 8 april te koop bij Pelckmans Uitgevers.