Van depressie tot libidoverlies: waarom de (peri)menopauze dringend hoger op de medische radar moet
Van moodswings tot slaapproblemen en een laag libido: de klachten die bij de perimenopauze komen kijken zijn niet min. Toch weten de meeste vrouwen – én artsen – amper iets over de turbulente aanloop naar ‘de overgang’. Dat ondervond ook politica Gwendolyn Rutten het afgelopen jaar helaas aan den lijve. “Meer medische kennis en meer openheid zouden heel wat leed besparen”, zegt menopauzeconsulente Catherine De Clerck.
“Weet je wat mijn schoonmoeder dúrfde te zeggen?” Vriendin F. doet haar beklag. Ze krijgt de laatste tijd haar buikje niet meer weg, en de suggestie van haar schoonmoeder, of ze misschien in de menopauze komt, is niet in goede aarde gevallen. “Kom zeg, ik ben vierenveertig!” Ze is kwaad, maar haar schoonmoeder zou weleens in de juiste richting kunnen zitten.
F. is lang niet de enige die rond die tijd klachten krijgt. Lene (62): “Rond mijn zevenenveertigste begon ik slecht te slapen.Ik kwam bij, ik was overweldigend moe, en had extreme moodswings die ik herkende van tijdens mijn menstruatie. Toen er ook nog opvliegers bij kwamen, rinkelden de alarmbellen. Maar was ik niet nog veel te jong voor de menopauze?” Sofie (47) herkent het: “Een jaar of twee geleden werd mijn menstruatie onregelmatig. Ik ben stewardess, de dokter stak het eerst op het vele vliegen. Later dacht ik dat het misschien een tijdelijke bijwerking van het Covid19-vaccin was. Maar het bleef duren.”
Dokter Linda Ameryckx, gynaecologe in het UZA en gespecialiseerd in de menopauze, hoort vaak soortgelijke verhalen in haar praktijk. “Je mag de zaken niet verwarren”, duidt ze. “In de menopauze ben je pas als je een volledig jaar niet gemenstrueerd hebt. Dat is gemiddeld rond tweeënvijftig jaar. Daar gaat een overgangsfase aan vooraf, waarin je ook al klachten kunt hebben, maar waarin je wel nog menstrueert, zij het wellicht onregelmatig. Dat is de perimenopauze. Het is heel normaal dat deze fase begint vanaf een jaar of vijfenveertig, soms zelfs vroeger. Er zijn alleen weinig vrouwen die het weten, en ook artsen zijn niet steeds op de hoogte.”
Tikje onsmakelijk
Als het heel normaal is, hoe komt het dan dat die fase nog zo onbekend is? “Simpel’, zegt Catherine De Clerck, menopauzeconsulente in het H.-Hartziekenhuis in Lier. “Omdat er niet over gepraat wordt. Neem de seksuele voorlichting op school. Die gaat over de puberteit en de vruchtbaarheid, en in het beste geval valt een keer het woord ‘menopauze’. Over de perimenopauze wordt met geen woord gerept. Vele jaren later komen vrouwen in die fase en ze weten van toeten noch blazen. Bovendien zijn de meeste gynaecologen gespecialiseerd in het begin van de vruchtbaarheid en in zwangerschappen, en maar weinigen in het einde van de vruchtbaarheid.”
De perimenopauze begint vanaf een jaar of 45. Er zijn weinig vrouwen die het weten, en ook artsen zijn niet steeds op de hoogte
Dat is niet overdreven, bevestigt Ingrid (48). “Ik had in het begin heel pijnlijke borsten. Ze zwollen op, en niet zomaar een beetje, maar echt tot een maat meer. Ik sprak erover met de gynaecoloog, en hij zei: ‘Dat zal wel aan de beugels van je beha liggen’. Tja.” Maar – hand in eigen boezem – ook vrouwen lijken niet graag over deze fase te praten. De Britse televisiepresentatrice en actrice Davina McCall was vierenveertig toen ze in de perimenopauze kwam. Ze maakte er een documentaire over (‘Sex, myths and the menopause’) en het viel ook haar op dat vrouwen er een taboe van maken. Zij ziet daar een andere reden voor: “Het heeft met ouderdom te maken, en het is een tikje onsmakelijk.”
Lene knikt:“Wij vrouwen schijnen niet te willen aanvaarden dat we op weg zijn naar de menopauze. Erger nog: we steken de schuld op onszelf. ‘Ik ben weer moe’, ‘ik ben weer bijgekomen’. We individualiseren dat, terwijl iedereen het meemaakt.”
Baden in het zweet
Tijd voor een objectieve blik, dus. Wat gebeurt er precies tijdens die perimenopauze en vanwaar komen de klachten? “Vrouwen worden geboren met een voorraad eicellen in hun lichaam”, legt dokter Ameryckx uit. “Die maken het hormoon oestrogeen aan, en na de eisprong komt er progesteron vrij. Naarmate we ouder worden, raakt de voorraad eicellen uitgeput en verandert het niveau van deze hormonen.
Dat is de overgangsfase. Ze wordt gekenmerkt door een veranderde menstruatie: meestal komen de bloedingen eerst nog regelmatig maar duren ze korter of langer dan vroeger, nadien worden ze onregelmatig en heviger.”
Deze hormoonschommelingen blijven niet zonder gevolgen. Dokter Ameryckx: “Vrouwen die de pil nemen, zullen er minder van merken, omdat de pil de aanmaak van eicellen onderdrukt en de hormonen in de pil de eigen hormonen vervangen. Bij anderen kunnen er inderdaad vervelende klachten de kop opsteken. De meest voorkomende zijn opvliegers en nachtelijk zweten. Ook vergeetachtigheid, humeurschommelingen, angst- en depressieve gevoelens, slaapstoornissen en vermoeidheid komen vaak voor.
Op andere plaatsen in het lichaam kunnen vrouwen last krijgen van vaginale droogte, vaginale of urineweginfecties, hartkloppingen, gewrichtspijnen, haaruitval en het dunner worden van de huid. Er zijn ook onzichtbare gevolgen, zoals een afgenomen libido en een grotere kans op osteoporose. Een van de meest frequente en voor veel vrouwen ook de meest frustrerende klacht is gewichtstoename.
De vetverdeling verandert en begint zich te concentreren rond de buikorganen. Al moet ik hieraan toevoegen dat het sneller aankomen niet louter aan de menopauze te wijten valt. Ook de leeftijd speelt een rol: het metabolisme vertraagt, er worden minder calorieën verbrand. Sporten en gezonde voeding zijn dus zijn meer dan ooit aan de orde.”
Ik keek naar mezelf in de spiegel en ik dacht: ik ben dik, ik heb puisten en mijn haar valt uit. Vreselijk.
Tot daar de objectieve opsomming. Maar hoe voelt het écht? Lene: “Bij mij gaat het intussen beter – dankzij
medicatie – maar ik vond het verschrikkelijk. Die moodswings. De vermoeidheid. Het voortdurend moeten plassen. Die vreselijke opvliegers, die bij mij telkens begonnen met een wee gevoel in de buik waarna ik enorm begon te transpireren. De onrust ’s nachts. Het slechte slapen. Ik las een getuigenis van de de Britse ontwerpster Anouschka Hempel. Ze was op dat moment in de zestig en vertelde dat ze al vijftien jaar geen nacht meer had doorgeslapen. Vijftien jaar! Om het compleet te maken, kreeg ik op een bepaald moment ook nog acne. Menopauze-acne noemen ze dat. Ik keek in de spiegel naar mezelf en dacht: ik ben dik, ik heb puisten en mijn haar valt uit. Vreselijk.”
“Het is pittig”, beaamt Ingrid. Zij zit er nog midden in. “Naast zeer pijnlijke borsten heb ik ook last van nachtelijk zweten. En dan bedoel ik niet zomaar een beetje zweten zoals op een warme nacht, maar letterlijk baden in het zweet. Ik moet regelmatig ’s nachts mijn lakens afhalen en een nieuw T-shirt aantrekken, omdat alles kletsnat is.” Sofie: “Ik merk het aan mijn humeur. Ik ben veel gevoeliger voor dingen waar ik vroeger makkelijker overheen stapte. Ik reageer pittiger, ik ben sneller humeurig. Ik had dat altijd wel een beetje in de dagen voor mijn regels, nu lijkt het de hele tijd zo te zijn.”
Zin in seks
Naast de lichamelijke klachten kan de perimenopauze ook mentaal een zware periode zijn. Lene: “Ik heb geen kinderen en ik heb nooit die behoefte gevoeld, maar het feit dat mijn lichaam ineens besloot om de winkel te sluiten vond ik heftig. Ik heb me een tijdlang heel kwaad gevoeld. Eerst was er dat gedoe met die menstruatie. Dan ging het even goed, dankzij het spiraal dat ik had, nu begon het allemaal opnieuw. En mannen hadden niks gelijkaardigs. Dat vond ik frustrerend.”
“Het is een aanvaardingsproces”, vindt ook Ingrid. “Tot voor kort droeg ik bij wijze van spreken mijn broeken van twintig jaar geleden. Nu pas ik daar niet meer in en wat ik ook doe, ik krijg de kilo’s er niet af. ‘Komaan, jij hebt nu toch niet te klagen!’, zeggen mensen als ik erover begin. En nee, ik weet wel dat ik niet te dik ben. Maar het gaat niet over kilo’s, het gaat over je lichaam dat verandert zonder dat je daar controle over hebt.”
“Na mijn zwangerschap had ik daar veel minder moeite mee. Dat komt, denk ik, omdat ik er toen zoveel over kon lezen, ik wist wat er ging komen. Hier was ik niet op voorbereid. Plus: na mijn bevalling had ik vrij snel mijn lichaam van voor de zwangerschap terug. Nu weet ik dat het definitief is.”
Sofie ervoer een confrontatie met de leeftijd. “Je komt in de overgang. Dan besef je: mijn jeugd is voorbij. Ik zit op
de helft. Dan rijst de vraag: is dit het nu? Zit ik op het juiste spoor?” Menopauzeconsulente Catherine De Clerck ziet nog een ander gevolg: vaginale droogte en een verminderd libido, waar veel vrouwen mee te maken krijgen, kunnen leiden tot een veranderd seksleven. “De schroom om daarover te beginnen is groot. Vaak begin ik er zelf over, en pikt de vrouw erop in. Dat is het voordeel van een consultatie bij een menopauzeconsulent: bij een arts heb je tien minuten of een kwartier, ik voorzie een uur per patiënt. Dat biedt me de kans om het vertrouwen op te bouwen, en ook de meer delicate zaken ter sprake te brengen, zoals dus libidoverlies of vaginale droogte. Ik merk dat vrouwen er heel verschillend mee omgaan.
Sommigen vinden veel begrip bij hun partner, bij hen is het vaak een minder groot probleem. Anderen worstelen ermee. Neem bijvoorbeeld een veranderd libido. Vaak krijgt de vrouw minder zin, al kan het ook omgekeerd zijn en krijgt ze net meer zin dan haar man. Dat kan voor strubbelingen zorgen. Ik zeg dan altijd: zin krijg je door het te doen. Begin er gewoon
aan. Streel elkaar om de beurt tien minuten en kijk wat er gebeurt. Als penetratie pijnlijk wordt, schakel dan hulpmiddelen in. Probeer glijmiddel, train je bekkenbodemspieren. Of maak een afspraak bij een seksuoloog. Blijf daar zeker niet mee zitten, want dan kom je in een vicieuze cirkel terecht. En boven alles: communiceer. Zeg tegen je partner wat je voelt, door welke fase je gaat, wat er in je lichaam aan de hand is. Praten is altijd het allerbelangrijkste.”
Verlossing
Het lijkt véél kommer en kwel. Is er ook iets aan te doen? Absoluut, klinkt het bij de menopauzeconsulente. “Mijn eerste advies is: let op je levensstijl. Eet gezond, beweeg voldoende, hou je stress onder controle, zorg voor een goede nachtrust en een positieve ingesteldheid. Hierdoor kunnen vaak al heel wat klachten verminderd worden.”
Lukt het daarmee niet, dan kun je verder gaan. Dokter Ameryckx: “Zowat alle klachten worden veroorzaakt door het feit dat er in het lichaam minder oestrogenen worden aangemaakt. Het lijkt dan ook voor de hand liggend dat we de klachten kunnen opvangen door precies deze hormonen toe te dienen. In een eerste fase kan dat bijvoorbeeld door middel van de klassieke combinatiepil. Die regelt zowel de bloedingen als de hormonale schommelingen. Vrouwen met een mirenaspiraaltje kunnen een gel gebruiken met oestrogenen die de tekorten aanvult. In de latere overgangsfase en tijdens de eigenlijke menopauze starten we vaker een hormonale substitutiebehandeling.
Vaak krijgt de vrouw minder zin – al kan het ook omgekeerd zijn en krijgt ze net meer zin dan haar man
Dat schrikt sommige vrouwen af, maar dat is nergens voor nodig. Voor gezonde vrouwen biedt ze voordelen. Zo zou ze osteoporose kunnen voorkomen en de kans op hart- en vaatziekten verlagen – studies spreken van dertig procent minder hartinfarcten bij vrouwen die hormoontherapie nemen. Er is ook een vermoeden van een preventief effect op het ontstaan van dementie. Al deze positieve effecten moeten afgewogen worden tegen een klein verhoogd risico op borstkanker, afhankelijk van het type hormonen, de dosis en de duur van de behandeling en persoonlijke risicofactoren.
In cijfers: op 1.000 vrouwen werden na vijf jaar hormoontherapie drie extra gevallen van borstkanker vastgesteld. Dat maakt het risico vergelijkbaar met een dagelijkse consumptie van een of twee glazen alcohol of een gewichtstoename van vijf kilo.” Voor wie een volledige hormoontherapie niet ziet zitten, zijn er ‘light’ alternatieven. Dokter Ameryckx: “Vrouwen die enkel last hebben van vaginale klachten, zoals vaginale droogte of regelmatige infecties, kunnen gebruikmaken van vaginale crèmes of tabletten voor lokaal gebruik. Verder zijn er plantaardige stoffen die als oestrogeen kunnen reageren, zoals isoflavonen, die vooral in soja voorkomen.
Voor de volledigheid: over het nut hiervan bestaat nog geen eensgezindheid. Volgens de ene hebben ze louter een placeboeffect, anderen zien wel degelijk een verbetering.” Ook voor vrouwen die totaal geen hormonen willen of mogen nemen, omdat ze bijvoorbeeld borstkanker hebben gehad, bestaan er alternatieven. “In sommige gevallen worden antidepressiva voorgeschreven in een lage dosis, en er zijn niet-hormonale supplementen zoals pollenextracten, ginseng, ginko biloba en sint-janskruid.”
Voor Lene waren hormonen de verlossing: “Ze zeiden dat het tot veertien dagen kon duren eer je effect voelt, maar ik voelde me van dag 1 beter. Ik ben nu tweeënzestig en neem ze nog altijd. Ik ben ooit op vakantie vertrokken
zonder. Na een paar dagen begon ik weer slecht te slapen, en werd ik huilerig en hangerig. Ik zeg je: ik blijf die hormonen slikken.” Menopauzeconsulente Catherine treedt haar bij: “Vrouwen hoeven de menopauze niet lijdzaam te ondergaan. Ik hoor hen soms zeggen dat hun gynaecoloog geen hormoontherapie wil voorschrijven, terwijl daar geen medische reden voor is. Dat is jammer. Geef vrouwen objectieve info en laat hen zelf beslissen. Het is hun lichaam.”
Bevrijding
Tot slot het cliché dan, dat je uit alles iets positief moet kunnen halen. Lukt dat ook als het over de perimenopauze gaat? Lene haalt haar schouders op. “Je leest dat in al die artikels: beschouw het als een bevrijding! Dat zal allemaal wel waar zijn, maar het feit blijft dat je een speelbal wordt van je hormonen. Wat ik wel merk, is dat de wedijver die je voelt als jonge vrouw – ‘ik wil de mooiste zijn’ en ‘ik wil de slankste zijn’ – compleet van je afvalt. Dat is een opluchting. Je bekijkt de dingen wat milder.”
Sofie herkent het: “Ik ben van mezelf nogal gejaagd en ik heb uitdaging nodig, maar tegelijk leg ik de lat – eindelijk – wat lager. Ik denk nu: ik doe het op mijn manier, en het zal lang niet altijd perfect zijn, maar het is wat het is. Er zijn geen doden gevallen, het is allemaal zo erg niet. Daar had ik vroeger veel meer last mee.” Ingrid: “Wat mij troost, is het besef dat het sowieso weer beter wordt. Nu is het een achtbaan. Zodra de menopauze daadwerkelijk is begonnen en alles weer stabiliseert, zal de rust wel terugkeren. En dan beginnen we aan het volgende deel van ons leven. Laat maar komen!”
Tekst: Evelien Roels.
Meer gezond:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier