Menopauzeconsulent Chris Van Gaver: “De menopauze hoef je echt niet lijdzaam te ondergaan”
De menopauze hoeft het vrouwenleven helemaal niet op stop te zetten. De verdiende aandacht, de juiste behandeling en… play!
De geniepige sluipfase van de menopauze
Er wordt tegenwoordig veel gesproken over de menopauze; op tv, in de literatuur, in podcasts. Tine Embrechts maakte het driedelige tv-programma Menopauzia (VRT 1). Philippe Geubels gaat er in Taboe een hele aflevering aan wijden. In podcastland kun je terecht bij Wijzevrouw. Het moge duidelijk zijn: de vrouwen uit generatie X (geboren tussen 1965 en 1980) hebben beslist dat ze het hele menopauzegedoe niet zo lijdzaam zullen ondergaan als hun moeders en grootmoeders: er moet en zal over gesproken worden. En dat is een zeer goede evolutie, ook voor de volgende generaties die pas over enkele jaren in deze levensfase komen. Zelfs al ben je nog geen veertiger, je kunt lang voor de eerste symptomen opduiken toch al aan preventie doen. Het besef dat de menopauze wordt voorafgegaan door een geniepige sluipfase – de perimenopauze – die vijf tot tien jaar kan duren, is pas sinds kort een gespreksonderwerp. Toen ik als prille veertiger in dat voorstadium belandde, viel ik compleet uit de lucht. Plots was er haaruitval. Broze nagels. Ongelooflijke vergeetachtigheid. Hersenmist. Slapeloosheid. Toen ik met al deze vage klachten naar de huisarts ging, liet hij een bloedtest uitvoeren. Bij het bekijken van de resultaten, sprak hij achteloos: ‘Ah ja, ik zie het al, het is heel duidelijk: menopauze.’ What the actual fuck, huisarts.
‘Jonge meisjes worden goed voorgelicht over de menstruatie, maar menopauzaal word je volledig aan je lot overgelaten’
De tweede puberteit
Ik ben zelf helemaal onvoorbereid in de tweede fase van mijn vrouw-zijn beland. Gelukkig kunnen vrouwen vandaag wél terecht bij een officieel erkende menopauzeconsulent. Zoals Chris Van Gaver, die werkzaam is bij multidisciplinair centrum Cura in Brasschaat. Ze begon haar carrière als vroedvrouw, maar volgde in 2016 de opleiding tot menopauzeconsulent in Kortrijk. “Op dit moment is er maar één erkende opleiding in België. Dat is belangrijk om te weten, want plots zie je overal therapeuten opduiken die zogezegd gespecialiseerd zijn in de menopauze, gewoon omdat ze twee boeken lazen. Er wordt jammer genoeg héél veel onzin verteld over de menopauze.” Zelf begeleidt Van Gaver vrouwen en hun partners doorheen alle hormonale fases van het leven. Dat begint bij jongvolwassenen. “Jonge meisjes worden goed voorgelicht over de menstruatie, die weten wat er gaat gebeuren. Maar bij die tweede hormonale verandering, de menopauze, word je als vrouw volledig aan je lot overgelaten. Daar is er geen voorlichtingsmoment.” Zo’n voorlichtingsmoment zou er eigenlijk al voor je veertigste moeten zijn.
‘We weten nu dat de mogelijke nadelen van hormonale substitutietherapie echt niet opwegen tegen de vele voordelen’
De menopauze is een vrij nieuw fenomeen: tweehonderd jaar geleden werden we niet zo oud als vandaag, zelfs dertig jaar geleden waren vrouwen van vijftig of zestig veel ‘ouder’ dan we ze vandaag percipiëren. “We werken veel langer, zijn bezig met gezonde voeding en sport, dus we blijven langer actief”, stelt Van Gaver. “Maar daar is dus een risico aan verbonden: we voelen niet dat we ouder worden. In ons lichaam komen echter al rond ons veertigste levensjaar grote hormonale veranderingen op gang. Het oestrogeengehalte begint te dalen en dat gaat helaas gepaard met verhoogde gezondheidsrisico’s. Oestrogeen is een hormoon met heel veel functies in je lichaam. Tijdens je vruchtbare jaren heb je het uiteraard nodig om zwanger te worden. Maar je huid heeft ook oestrogeen nodig om elastisch te blijven. Bij een afname van oestrogeen wordt je huid dunner en kwetsbaarder, met rimpels tot gevolg. Of je krijgt ineens pigmentvlekken. En zo zijn er ongeveer vierhonderd plekjes in je lichaam waar je klachten en/of veranderingen kunt opmerken als gevolg van de daling van de geslachtshormonen oestrogeen, progesteron en testosteron.
Helaas is de afname ook gelinkt aan een verhoogd risico op diabetes type 2, de ziekte van Alzheimer, kanker, depressies, osteoporose en hart- en vaatziekten. De grootste doodsoorzaak bij vrouwen in België is niet borstkanker, zoals veel mensen denken, maar een hartaandoening op oudere leeftijd: 45 procent van de vrouwen sterft hieraan. Ik vind het onbegrijpelijk dat vrouwen hier niet duidelijker voor verwittigd worden.” Indien de gezondheid het toelaat, is Van Gaver voorstander van hormonale substitutietherapie: het toedienen van oestrogeen en progesteron zodra je als vrouw in de peri- of menopauze komt. “Deze twee hormonen beschermen je tegen de mogelijke fysieke kwalen die ontstaan voor, tijdens en na de menopauze. Naast gezonde voeding, beweging, minder stress en een goed slaappatroon, is hormonale substitutietherapie het enige wat je kan beschermen tegen die grote gezondheidsrisico’s.”
Elke nacht zweten
De meeste vrouwen gaan ervan uit dat hun gynaecoloog wel op tijd de juiste uitleg zal geven over substitutietherapie. Helaas is dat niet altijd het geval. Veel vrouwen krijgen tegenstrijdige informatie, afhankelijk van waar ze terechtkomen. De ene gynaecoloog schrijft bij de eerste tekenen van perimenopauze hormonen voor, de andere aarzelt en meent dat het toedienen van hormonen gelinkt is aan een verhoogd risico op borstkanker. Grafisch vormgever I. (55) herinnert zich nog goed hoe verwarrend het allemaal was toen ze rond haar vijftigste in de menopauze belandde. “Waarschijnlijk waren de hormonale veranderingen al een hele tijd aan de gang, maar ik merkte het niet omdat ik hormonale anticonceptie nam. Ik gebruikte een NuvaRing (anticonceptie in de vorm van een vaginale ring, red.), en tijdens de hormoonvrije week begon ik ’s nachts plots heel erg te zweten. In het begin had ik niet door wat er aan de hand was. Pas toen ik mijn NuvaRing eens vergat te plaatsen, kreeg ik door dat ik ineens élke nacht begon te zweten. Zo legde ik zelf de link met de menopauze”, herinnert I. zich.
“Ik heb al heel mijn leven last van hoge cholesterol en ga regelmatig naar een cardioloog”, gaat ze verder. “Die zei dat ik dringend naar mijn gynaecoloog moest gaan om hormonale substitutie op te starten. Dat zou me beschermen tegen hart- en vaatziekten. Maar daar kon ik pas na drie maanden terecht. In de tussentijd probeerde ik de alsmaar erger wordende klachten tegen te gaan met natuurlijke hulpmiddeltjes. Vreemd genoeg waren zowel mijn huisdokter als de gynaecoloog er eerst niet voor te vinden om me hormonen voor te schrijven: ze vonden het niet veilig. Maar omdat ik mezelf zo grondig had ingelezen, stond ik erop dat ze het mij toch zouden voorschrijven. Sindsdien heb ik nauwelijks nog klachten.”
Wel of geen risico?
De reden waarom sommige artsen nog twijfelen om hormonale substitutie voor te schrijven, komt voort uit een Amerikaanse studie uit de vroege jaren 2000. Daarin werden de effecten van hormonale substitutietherapie onderzocht. De resultaten waren zo beangstigend, dat ze een wereldwijd schokeffect veroorzaakten. Mieke Hendrickx, gynaecoloog en vicepresident van de Belgian Menopause Society, een wetenschappelijke organisatie van honderdvijftig dokters die studie doen naar de effecten van de menopauze, geeft duiding: “Dit gaat over de befaamde studie over hormonale substitutietherapie. Die behandeling is toen inderdaad aan het wankelen gebracht, veel dokters zijn gestopt met het voor te schrijven. Bij de studie zag je duidelijk nevenwerkingen: een verhoogd risico op trombose én borstkanker. Maar de resultaten waren eigenlijk niet representatief”.Hendrickx gaat verder: “In de studie werden de hormonen toegediend aan vrouwen die al veel langer in de menopauze waren. De gemiddelde leeftijd was dus veel hoger dan de doelgroep die we nu voor ogen hebben. De dames uit die studie hadden ook onderliggende problemen, zoals obesitas. Ze waren al minder gezond bij het begin van de studie. Het ging ook over het effect van synthetische hormonen. Als we vandaag hormonen voorschrijven, doen we dat al aan het begin van de menopauze, op veel jongere leeftijd. En het gaat daarnaast ook over bio-identieke hormonen, die veel dichter aanleunen bij onze eigen hormonale productie. Daar zijn veel minder risico’s aan verbonden dan met synthetische hormonen. Als je nog een baarmoeder hebt, moet je altijd met een combinatie van twee hormonen werken: progesteron én oestrogeen. Progesteron kun je toedienen met een hormonenspiraaltje of een pilletje, oestrogeen breng je best met een gel aan op de huid. Dat is de ideale combinatie met de minste bijwerkingen, zeker als je het vergelijkt met het toedienen van oestrogeen in pilvorm. De hormonen gaan in dit geval niet langs de lever – wat het risico op trombose zou verhogen – maar worden rechtstreeks opgenomen in het lichaam. We weten nu dat de mogelijke nadelen echt niet opwegen tegen de vele voordelen.”
Beter voorkomen dan genezen
De Belgian Menopause Society organiseert twee keer per jaar een symposium waarin alle nieuwe wetenschappelijke bevindingen worden toegelicht. Ze werken actief mee aan de ontwikkeling van podcasts en andere manieren van voorlichting, om het onderwerp toegankelijker te maken. En dat blijkt nodig. “Wat we nu zien, is dat veel vrouwen bang zijn voor hormonen en op zoek gaan naar ‘natuurlijke’ alternatieven”, duidt Hendrickx. “Er zijn middeltjes op de markt zoals zilverkaars (een bloem) of isoflavonen (een antioxidant uit soja), die misschien een klein beetje helpen bij de zogenaamde vapeurs, maar ze hebben geen preventieve werking tegen alle andere aandoeningen.”
Ook de angst voor borstkanker speelt hierin een rol, weet ze: “Na tien jaar hormoontherapie zou het risico op borstkanker lichtjes toenemen. In België zitten we vrij hoog met de frequentie aan borstkanker, maar daarnaast zijn we ook zeer ver gevorderd in de behandeling daarvan. Je krijgt het als patiënt natuurlijk liever niet. Maar als we kijken naar de leeftijd van borstkankerpatiënten, zie je dat het risico op borstkanker sowieso het hoogst ligt tussen vijftig en zeventig jaar. Volgens de statistieken zijn er in die groep evenveel patiënten die hormonen nemen als patiënten die er geen nemen.” Het heeft ook te maken met het soort klierweefsel dat je hebt, gaat Hendrickx verder: “Vrouwen met veel klierweefsel zijn hormonaal gevoeliger dan vrouwen die meer vetcellen hebben in hun borsten.”
‘Het innemen van hormonen helpt preventief tegen allerlei aandoeningen, zeker bij osteoporose en hart- en vaatziekten’
Voor jonge vrouwen die pas helemaal aan het begin van de perimenopauze staan, benadrukt Hendrickx het volgende: “Het innemen van hormonen helpt preventief tegen allerlei aandoeningen, zeker bij osteoporose en hart- en vaatziekten. Zodra je in de menopauze zit en echt last krijgt van die aandoeningen, helpen de hormonen niet om je te genezen. Je moet ze dus echt op voorhand innemen, ze hebben een grote preventieve werking. Ook als je er langer jong wilt uitzien, helpt het om vroeg met hormonentherapie te beginnen. Je huid zal veel langer elastisch blijven.” Hoe lang je de hormonentherapie moet volgen om ‘gezond’ oud te worden? “Ik begeleid vrouwen tot het einde van hun professionele loopbaan”, aldus dokter Hendrickx. “Mijn advies is om de hormonen tot aan je pensioen te nemen en dan rustig af te bouwen.”
Alles begint in de darmen
Als je gezond door de menopauze wilt, is het heel goed om er op je 35ste al over na te denken. Want de menopauze hoef je echt niet lijdzaam te ondergaan, je hebt heel veel zelf in de hand. Van Gaver legt uit wat je zélf kunt doen: “Je moet je bewust worden van de signalen die je lichaam geeft. Denk niet dat slapeloosheid of prikkelbaarheid zonder meer gerelateerd is aan stress, het kan ook hormonaal zijn. Ook hartkloppingen, gewrichtspijn of tintelingen in handen en voeten zijn mogelijke voortekenen van de perimenopauze”, stelt ze. Er zijn vier pijlers die je zelf in de hand hebt: voeding, beweging, een gezonde mindset en een goed slaappatroon, weet Van Gaver. “Als al die pijlers in balans zijn, kun je toevoegen wat je zelf verkiest: hormonale of niet-hormonale suppletie”, aldus de menopauzeconsulent. “We weten dat een groot deel van je hormonen aangemaakt wordt in de darmen, dus als die gezond zijn, gaat dit een positief effect hebben op je lichaam. Spanningen in je leven zorgen dan weer voor de aanmaak van stresshormonen en die wil je zeker vermijden. Probeer zeker ook je gewicht onder controle te houden, want tijdens de menopauze komen er vanzelf extra kilo’s bij. Hormonale substitutie werkt het best als je op al die andere vlakken ook in balans bent.”
De afgrond?
Veel vrouwen die in de menopauze belanden zijn gebaat bij een hormoonspiraaltje dat continu progesteron afgeeft in combinatie met een oestrogeengel. In mijn geval heeft mijn leven een andere wending gekregen. Eigenlijk voel ik me nu veel beter dan toen ik pas veertig was. De stress, de slapeloosheid, de hersenmist? Allemaal verdwenen. Ik ben zelfs in een uitzonderlijk creatieve fase beland, waarin ik nieuwe skills heb geleerd. Ik onderneem projecten waarvoor ik enkele jaren geleden nooit de energie zou gehad hebben. Zoals Van Gaver aanbeveelt, heb ik mijn levensstijl ook drastisch aangepast: ik sport elke dag een beetje, eet gezond en ben vaak in de natuur om mijn hoofd leeg te maken.
‘Als je de klachten goed behandelt, is het eigenlijk een periode om naar uit te kijken als vrouw’
Toch heb ik het nog af en toe lastig met deze fase, waarin ik mezelf als vrouw heb moeten heruitvinden. Leen Steyaert, die zich als verpleegkundige bijschoolde tot eerste Belgische menopauzeconsulent en er zeven boeken over schreef, knikt bevestigend als ik het met haar over mijn eigen nieuwe levensfase heb. “Ik dacht zelf altijd dat mijn leven voorbij ging zijn als mijn kinderen het huis uit gingen, want ik was een enorme moederkloek. Maar toen ik eenmaal in de menopauze kwam, veranderde dat. Ik had geen zin meer om de hele tijd voor hen te zorgen. En dat is dus heel normaal als je in de menopauze komt. Doordat je oestrogeenpeil afneemt, neemt ook de oxytocine af, dit zijn allebei zorghormonen. Anders zou je nooit in staat zijn om je kinderen het huis uit te zetten. (lacht) Je zou je voor altijd aan hen willen vastklampen.”
Als je de klachten in deze periode goed behandelt, is het eigenlijk een periode om naar uit te kijken als vrouw, stelt Steyaert. “Je ondergaat een ware transformatie, die je omgekeerd ook al eens maakte in de puberteit. Je bloeide toen open tot een mooie zwaan, en dat gebeurt nu ook. Plots kun je veel beter nee zeggen. Plots kies je veel vaker voor jezelf. Je hebt minder last van perfectionisme en gaat jezelf ook veel minder wegcijferen. Daardoor kom je zelf op het voorplan. Je ervaart ineens een gezonde dosis zelfliefde.” Dat gevoel herken ik maar al te goed.
En er volgt nog meer herkenning. Bij het lezen van July’s All Fours geniet ik van de schaamteloosheid waarmee het geschreven is. Ik voel me begrepen. Ze haalt ergens een quote aan van Simone De Beauvoir, die ik intussen boven mijn bureau heb gehangen: ‘Je kunt niet alles hebben wat je wilt, maar je kunt wel alles willen wat je wilt’. Het is een pijnlijk eerlijk boek, waarin de stem van een nieuwe generatie vrouwen voor het eerst zo duidelijk en ongefilterd geuit wordt. De humor, de twijfel, de angst. Maar ook de ongeremdheid waarmee het hoofdpersonage haar eigen seksualiteit, dromen en perspectieven exploreert: ‘Was dit het geheim van alles? Deze lichamelijke vrijheid? Het voelde intuïtief en gezond.’
Tijdens mijn dagelijkse wandelingen probeer ik de gevoelens die ik nu heb te plaatsen. Ik had het niet verwacht, maar er staat plots veel minder in de weg van mijn eigen geluk. Ik kan beter relativeren, laat me niet meer zo snel uit het lood slaan en richt me op mijn eigen, zelfgekozen doelstellingen. Ja, mijn lichaam ziet er niet meer hetzelfde uit als tien jaar geleden, maar ik heb me er nog nooit zo goed in gevoeld als vandaag.
Meer lezen
Door Evelien Rutten.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier