Gezond

Last van rugpijn? Dit zijn de oorzaken en oplossingen

Feeling Redactie

10 jan 2023

Bingewatchen, telewerken en veel te weinig bewegen: dat weegt door. Rugpijn lijkt dé nieuwe welvaartsziekte waar steeds meer mensen last van krijgen. Of is er meer aan de hand?

Er zijn zevenentwintig mogelijke oorzaken voor lagerugpijn. Zo staat het toch op de populaire, medische website webmd.com. Van hoge hakken, overgewicht tot stress: de rug incasseert het allemaal. Sciensano organiseerde in 2018 nog een grote gezondheidsenquête bij de Belgische bevolking en de resultaten waren frappant. Bijna dertig procent van de bevolking ouder dan vijftien jaar geeft aan te kampen met een chronische ziekte zoals een te hoog cholesterolgehalte in het bloed, te hoge bloeddruk en artrose. Maar welke aandoening staat helemaal bovenaan? Lagerugpijn. Vaak is er geen duidelijk aantoonbare oorzaak en is de pijn het gevolg van overbelasting of een gebrek aan beweging. Echte weefselschade komt veel minder voor. Opvallend is dat iets meer vrouwen (26,4%) dan mannen (23,2%) hier last van hebben.

‘In bed blijven liggen en pijnstillers nemen, is het slechtste wat je kunt doen bij plotse rugpijn’ – Prof. Lieven Danneels, hoogleraar Revalidatiewetenschappen

Helaas hoor ik zelf ook bij die 26,4%. Mijn rugproblemen kwamen uit het niets. Op een vrijdagavond plaatste ik mijn linkerbeen op de badrand om bodylotion aan te brengen en plots blokkeerde alles. Als een honderd jaar oude oma strompelde ik voorovergebogen naar de sofa, waar ik in dezelfde houding verkrampt bleef liggen tot ik ’s ochtends eindelijk de dokter van wacht kon bellen. Het verdict? Een acute lumbago, in de volksmond ‘het spit’ of ‘een verschot’. Het voelde aan alsof mijn lichaam volledig verstijfd was. Ik kon zelfs geen kop koffie meer vasthouden wegens te pijnlijk. Op zo’n moment besef je pas welke functie je rug vervult: het is de basis van waaruit alle bewegingen vertrekken. Een complex geheel van wervels, tussenwervelschijven, zenuwbanen, ligamenten en spieren. Scheelt er iets aan je rug, heeft dat effect op alles: hoe je loopt, hoe je tilt, hoe je zit, hoe je ligt. De dokter van wacht, duidelijk een man van de paardenmiddelen, schreef me een flesje morfinedruppels voor. Na een week gelukzalig glimlachen, vroeg ik hebberig om een tweede voorschrift bij een andere dokter, maar dat werd me gelukkig geweigerd. Ik moest maar wat meer bewegen en dan zou het vanzelf overgaan. Ik heb inmiddels ondervonden dat het advies van de tweede dokter klopt: het zijn niet de pijnstillers die me beter maakten, maar mijn wandelingen en vele sessies op de crosstrainer. Hoe sterker en flexibeler je rugspieren, hoe minder risico je loopt om rugpijn te krijgen. Uiteraard moet je wel waakzaam blijven. In 9 op de 10 gevallen gaat het om ‘gewone’ lagerugpijn die vanzelf overgaat, maar rugpijn kan ook minder onschuldig zijn. Op de webpagina van UZ Leuven staat duidelijk vermeld wanneer je met rugpijn dringend naar de spoedgevallen moet: als je last hebt van gevoelsstoornissen, erectiestoornissen of plas- en stoelgangproblemen, je voeten niet meer op en neer kunt bewegen, je niet meer op de hielen of tenen kunt staan of door je knieën zakt. Ook als ‘gewone’ lagerugpijn na zes weken niet over is, moet je naar de dokter.

Realistisch blijven

In april verscheen De Rug. Een gezonde kijk op rugpijn, een samenvatting van dertig jaar onderzoek en klinische ervaring over rugpijn. Het boek is geschreven door professor Lieven Danneels, hoogleraar aan de Universiteit Gent in de vakgroep Revalidatiewetenschappen. Hij is zelf ook kinesitherapeut en werkt dagelijks samen met artsen en specialisten. Danneels: “Wie plots last krijgt van rugpijn, heeft de neiging om veel te rusten. Wanneer het niet anders kan, is dat prima, maar je moet zo snel mogelijk weer in beweging komen. In bed blijven liggen en pijnstillers nemen is het slechtste wat je kunt doen. De inzichten en de behandelingen zijn de laatste jaren sterk vooruitgegaan. Voor verschillende klachten zijn er verschillende soorten van hulp. Dit boek is een wegwijzer, waardoor patiënten niet meer moeten gaan ‘shoppen’ om de beste behandeling te vinden voor hun specifieke klacht. Het is belangrijk om meteen goed geholpen te worden. Naast de huisarts, de orthopedist, de neurochirurg, de arts fysische geneeskunde en de sportarts, zijn er nog verschillende andere therapeuten, zoals de kinesitherapeut, de chiropractor (‘kraker’) en de osteopaat. Ze vertrekken allemaal vanuit een andere invalshoek en hebben allemaal hun waarde.”

Wat al meteen duidelijk wordt in de inleiding, is dat Danneels de verwachtingen realistisch houdt. Rugpijn blijkt in sommige gevallen een zeer hardnekkige aandoening, waar niet altijd een pasklare oplossing voor bestaat. Er is geen enkele pil, spuit, therapie of operatie waardoor je met zekerheid geholpen bent. Ook een röntgenfoto of scan is bijna nooit nodig, die resultaten hebben geen invloed op de behandeling of de evolutie van de pijn. Voor Danneels is een operatie het laatste hulpmiddel: “Eerst geven we de natuur de kans om de rug zelf te herstellen. Enkel als dat niet mogelijk is, bijvoorbeeld bij een tumor of een breuk, zullen we een operatie uitvoeren. Ook kan het zijn dat het lichaam bij bepaalde klachten niet in staat is om ze zelfstandig een halt toe te roepen, of dat de pijn te ernstig is, eventueel met functieverlies. Ook dan kan een operatie aangewezen zijn.

Rugpijn is er altijd al geweest. Mensen werkten zich vroeger letterlijk krom, maar verbeten de pijn’ Prof. Lieven Danneels

In vele andere gevallen kan een goede therapeut je helpen om rugproblemen op te lossen. Soms gaan problemen vanzelf weg en heb je enkel geduld nodig. Aanvaarding speelt dan een belangrijke rol. Wie ouder is dan veertig, zal op een bepaald moment moeten accepteren dat zijn of haar lichaam niet meer hetzelfde is als dat van een twintigjarige. In die periode van je leven word je geconfronteerd met je eigen limieten. Hoe vastberaden je ook bent, hoe vaak je ook sport: je lichaam wordt nooit meer zoals vroeger. ‘Accepteren’ betekent echter niet dat je je rugpijn passief moet ondergaan. Ergens moet je als patiënt zelf je verantwoordelijkheid opnemen, liefst geïnspireerd door een therapeut. Er zijn wel degelijk factoren waar je invloed op hebt: actief blijven bijvoorbeeld. Maar mogelijks kun je het probleem nooit volledig oplossen.”

De Corona-factor

Corona heeft onze rugproblematiek als welvaartsziekte nog geaccentueerd. Globaal gezien heeft de pandemie hier een zeer negatief effect op gehad. Veel werknemers werden plots gedwongen om van thuis uit te werken, vaak voorovergebogen aan de keukentafel met een laptop. Daardoor belast je je lichaam helemaal anders dan op kantoor. En wanneer je je lichaam anders dan gewoonlijk belast, protesteert het. Niet zelden ter hoogte van de rug. Aan de andere kant kregen we meer autonomie over onze eigen tijd: we zijn vaker gaan wandelen en deelden onze werktijd anders in, met meer pauzes dan op kantoor. We werden gedwongen om op een creatieve manier na te denken over onze rughygiëne. Kun jij beter werken in een stevige chaise longue dan op een bureaustoel? Prima. Doen. Zolang je maar niet de hele dag blijft liggen.”

‘Wie altijd heel voorzichtig is en zijn of haar rug nooit belast, belandt in een vicieuze cirkel van zwakte: je rug heeft belasting nodig om sterk te blijven’ Prof. Lieven Danneels

Nét genoeg belasten

Bij een gezonde rug is er een mooi evenwicht tussen de belastbaarheid (wat je rug aankan) en de effectieve belasting (de fysieke activiteit). Wie een job uitoefent met veel repetitieve bewegingen of waarbij vaak zware dozen getild moeten worden, krijgt hoogstwaarschijnlijk last van rugpijn. Maar te weinig activiteit is ook niet goed, want wie zijn rug te weinig belast, krijgt een nog zwakkere rug. Een goed evenwicht vinden is dus niet zo eenvoudig. Het is belangrijk om je rug nét genoeg, maar ook weer niet te veel te belasten. Prof. Danneels legt in zijn boek uit dat de totale belastbaarheid van het lichaam maar zo hoog is als de zwakste schakel: of dat nu de enkel, de knie of de rug is. Daarom is het belangrijk om je héle lichaam in goede conditie te houden.

Start met sporten

Als je de belastbaarheid wilt opdrijven, moet dat steeds traag en voorzichtig gebeuren. Dus niet als een bezetene beginnen te padellen, maar een matig belastende activiteit vinden die je graag doet en daardoor ook kunt volhouden. “Op een verantwoorde manier gaan sporten, betekent ook dat je goed moet doseren. Vijf keer per week een matige fysieke activiteit zoals wandelen met de hond, twee keer een intensieve activiteit zoals joggen of je tuin omspitten. Zelf luister ik altijd naar het levensverhaal van mijn patiënten en dan proberen we de fysieke activiteiten zo spontaan mogelijk te integreren in hun leven. Liefst met activiteiten waar ze plezier aan beleven. Zijn dat zachte yogaoefeningen en pilates, dan is dat prima. Daardoor word je beweeglijker én verstevig je je core, zodat de rug beter ondersteund is. Maar je kunt ook joggen, fietsen, zwemmen of intensief gaan wandelen. Veel mensen gaan ook naar een rugschool, waar je de ‘ideale houding’ aanleert. Dat is nuttig bij zeer hoge belasting en een herstelperiode na een letsel. Maar in alle andere gevallen ben ik geen groot voorstander van de principes van de rugschool. Wie altijd heel voorzichtig is en zijn of haar rug nooit belast, belandt in een vicieuze cirkel van zwakte: je rug heeft belasting nodig om sterk te blijven.”

‘Emoties als angst, onzekerheid en frustratie maken dat je pijn intenser voelt en dat vertraagt of bemoeilijk het herstelproces aanzienlijk’ Prof. Lieven Danneels

“Op pijn staat gelukkig ook een volumeknop die harder of zachter kan”, gaat hij verder. “Letterlijk élke prikkel die we krijgen, wordt via de zenuwbanen naar het ruggenmerg gestuurd en vervolgens naar de hersenen. Onze hersenen kunnen die enorme toevloed van signalen natuurlijk niet aan, waardoor het ruggenmerg fungeert als een soort spamfilter. Er gebeurt een selectie van welke signalen de moeite waard zijn om door te geven. Zo kun je zélf pijnsignalen uitsluiten. Daarbij speelt fysieke activiteit een grote rol. Tijdens een lichamelijke inspanning wordt je ruggenmerg namelijk fijnmaziger en stuurt het minder pijnboodschappen door naar de hersenen. Concreet betekent dit dat je pijndrempel tijdens een fysieke activiteit veel hoger ligt dan in rust. De pijnstillende capaciteit van de hersenen is op die manier tot zestig keer krachtiger dan om het even welke pijnstiller. Als je dat beseft, begrijp je beter hoe je de pijn onder controle krijgt. Naar mijn mening is pijneducatie dus een belangrijk onderdeel bij de aanpak van lagerugpijn. Een groot deel van de oplossing ligt bij jezelf: wie pijn met een positieve mindset benadert, herstelt beter en kan makkelijker met klachten om.”

Start to stand

Als we wakker zijn, brengen we gemiddeld 55 procent van de dag zittend door, soms tot wel vijftien uur. Om gezond te blijven, zou dat slechts zes uur mogen zijn. Hallo, Netflix? De gevolgen zijn niet min. Je rugspieren gaan in slaapmodus, je heupspieren verstijven, de tussenwervelschijven verliezen hun sponzigheid, je beendergestel verzwakt en je schouder-, nek- en bovenrugspieren worden te zwaar belast. Wie samen met collega’s wil werken aan een gezonde rughygiëne, kan deelnemen aan Start to Stand, een initiatief van het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie (VIGeZ), in samenwerking met Universiteit Gent. Als je je aanmeldt op de website, moet je eerst een vragenlijst invullen en daarna krijg je wetenschappelijk onderbouwde tips om meer en beter te bewegen.

Hou eens een micropauze

Om je rug in topconditie te houden, hoef je heus niet aan topsport te doen. Het is veel beter om kleine, dagelijkse gewoontes in te bouwen. Danneels spreekt over micropauzes: gedragsmatige aanpassingen in je routine die een groot preventief effect hebben. Je kunt bijvoorbeeld je rug stretchen als je staat aan te schuiven aan de kassa in de supermarkt, recht- staan en rondwandelen als je iemand opbelt en enkele keren je bekken kantelen als je in de file staat met de wagen.

Snelle hulp bij rugpijn

Ook al ben je in behandeling bij een arts of therapeut, er zijn momenten dat je snel een oplossing wilt voor een acute pijnaanval. Dit kun je zelf doen:

Ga kort op je rug liggen met de heupen en knieën geplooid in een hoek van 90 graden.
Verwarm je rug (bv. met een kersenpitkussentje of de zetelverwarming in de auto).
Neem gedurende een korte periode een ontstekingsremmer of paracetamol.
Stap rond en wissel regelmatig van houding. Blijf niet in bed liggen, dat is zeer nadelig voor de rug.

De Rug, Lieven Danneels, Borgerhoff & Lamberigts, € 22,99.