Hoe (ab)normaal is een opgeblazen buik?
Hoe platter, hoe liever, doet menig reclame ons geloven. Maar dat-ie opblaast is nu eenmaal onvermijdelijk. Omarmen dan? Ja, maar…
Je ziet ze wel eens voorbijkomen tijdens het surfen: advertenties voor poeders, drankjes en pillen die een opgeblazen gevoel of opgezwollen buik zouden verminderen. Bloating, zoals ze het fenomeen in het Engels kortweg benoemen, is iets waar we allemaal wel eens mee geconfronteerd worden. Wie zet zijn bovenste broeksknoop niet eens open na een maaltijd? En wiens buik lijkt ’s ochtends niet wat platter dan ’s avonds? Maar als je die advertenties her en der moet geloven, zou je eigenlijk een ‘platte’ buik moeten ambiëren. Alsof die de norm is, het gezonde streefdoel.
“De platte buik-mythe”, doopte Guardian-journalist Amy Fleming onlangs het idee-fixe dat in onze maatschappij heerst over de platte buik als standaard. ‘Ik denk niet dat mensen een platte buik horen te hebben’, zegt Duane Mellor, Brits diëtist en docent aan de Aston University, in datzelfde artikel. ‘Dat is veeleer de boodschap op sociale media van mensen die tijd te over hebben om hun lichaam te zitten modelleren. Mensen komen in allerlei vormen en maten – en allerlei krommingen van de buik.’ Meer nog, volgens het artikel kan een licht opgeblazen gevoel na het eten van bepaalde voedingsmiddelen zelfs een teken zijn van een gezonde darm die gewoonweg zijn werk doet.
Op zich is een opgeblazen buik niet ongezond, maar het kan wel pijnlijk zijn
Is zo’n gezwollen gevoel in je buik gewoon normaal? Of is het dat soms ook niet? Want wat als die opgeblazen buik je last of pijn bezorgt? We vragen het na bij Danny De Looze, gastro-enteroloog aan het UZ Gent en auteur van Wat onze darmen ons vertellen. “Op zich is een opgeblazen buik niet ongezond”, zegt hij, “maar het kan wel pijnlijk zijn, omdat je darmen door gas-ophoping opgespannen staan. Meestal gebeurt dat ’s middags of in de loop van de avond. Ik hoor patiënten vaak vertellen dat ze na een dag werken bij het thuiskomen eerst gemakkelijke kleren aantrekken in plaats van hun strakke broek of rok. Dat lucht natuurlijk op. Maar nee, ongezond is dat gevoel niet.”
Inhouder of luchtslikker?
Waar komt dat gas dat je buik doet opblazen eigenlijk vandaan? “Daar zorgt een teveel aan gisting voor”, vertelt De Looze. “Onze darmflora vergisten alles wat de mens niet zelf kan verteren.” Dat we gasophopingen in onze darmen krijgen, kan verschillende oorzaken hebben. Het eten van voedingswaren die de darmgassen bevorderen bijvoorbeeld, zoals volle granen of groenten als kolen, bonen, broccoli, kikkererwten en linzen, maar ook fruit als appels en peren.
Gas veroorzaakt op zijn beurt winderigheid: “Als je je winden ophoudt – bijvoorbeeld doordat je de hele dag tussen collega’s zit en hun dat niet wilt aandoen – dan blaast je buik natuurlijk op”, zegt De Looze. “Dat is de eerste groep patiënten die we kennen. En dat doen vrouwen doorgaans meer dan mannen”, zegt hij. ”Mannen zijn daar vaak wat makkelijker in. Terwijl het normaal is om zo’n vijftiental keer per dag een wind te laten.” Jan Tack, gastro-enteroloog van het UZ Leuven, nuanceert. Er zou niet direct een bewijs zijn dat het ophouden van winden veel invloed heeft op een gezwollen buik. “Het kan een kleine rol spelen, dat wel.”
De Looze: “De tweede groep zijn de zogenaamde luchtslikkers, mensen die letterlijk te veel lucht slikken. ‘Aerofagie’ heet dat. Daar zijn we ons meestal niet van bewust.” Lucht slikken gebeurt als je praat tijdens de maaltijd en ook als je te snel eet of de hele dag kauwgom kauwt. Luchtslikkers laten vaak boeren, doordat de lucht in de maag weer bovenkomt.
Bij sommigen kan de buikomtrek ’s avonds tot acht centimeter verschillen tegenover ’s ochtends
Ook kun je lucht in je darmen krijgen als je je buikspieren te veel ontspant, weet De Looze: “Wanneer je buikspieren zich ontspannen, trek je onbewust ook je middenrif samen. Als gevolg duw je de lucht in je darmen meer naar voren.” “Soms blijft het alleen bij een opgeblazen ‘gevoel’”, zegt diëtist Jo Mons. “Bij anderen laat zich dat ook duidelijk zien. Vrouwen klagen weleens dat ze eruitzien alsof ze al maanden zwanger zijn.”
“Bij sommigen kan de buikomtrek ’s morgens en ’s avonds tot maar liefst acht centimeter verschillen”, zegt Jan Tack. ’s Nachts verdwijnen de gassen via de natuurlijke weg en de volgende ochtend is je buik weer plat. Waarna het hele proces opnieuw begint.
Een vrouwending?
Feit is dat vrouwen vaker met een opgeblazen buik te kampen hebben dan mannen. Volgens Tack is dat verwant aan het prikkelbaredarmsyndroom, kortweg PDS, dat ook meer voorkomt bij vrouwen. Als mensen regelmatig last hebben van buikpijn, winderigheid, verstopping, diarree of rommelingen in de buik, spreken we van prikkelbare darmen. Een opgeblazen buik kan daar een symptoom van zijn, maar dat hoeft niet.
“We zien een opgeblazen buik vooral bij PDS-patiënten met een moeilijke of wisselende stoelgang. De ene keer hebben ze diarree, dan weer verstopping”, zegt Tack. Waarom vrouwen er meer last van hebben, is niet echt bekend, aldus Tack. “Het moet hormonaal zijn, maar waar dat dan juist zit, weten we niet. Er zijn wel experimenten geweest met vrouwen die na de menopauze opnieuw geslachtshormonen namen, om te zien of dat van invloed was op hun opgeblazen buik. Maar die experimenten boekten geen resultaat. Het heeft waarschijnlijk te maken met de werking van het zenuw- en immuunstelsel. Dat wordt beïnvloed door vrouwelijke geslachtshormonen, vooral door oestrogenen. Maar het fijne weten we er niet van.” Dat het opgeblazen gevoel hormonaal afhankelijk is en dat vrouwen er meer last van hebben, wist ook Toine Lagro-Janssen onlangs te vertellen in Feeling, in het kader van bewustwording rond sekse- en genderverschillen in de medische wereld. De emeritus hoogleraar Vrouwenstudies Medische Wetenschappen aan het Radboudumc benadrukte dat we er het fijne inderdaad nog niet van weten.
Proefdieronderzoek suggereert dat vooral de reactie op ontstekingsprikkels in het maag-darmstelsel anders is bij vrouwen dan bij mannen. “Bij de proefdieren dan toch”, stelt Tack. “Dat verschil neemt toe als er een stress-factor bij komt. Nu, dat is een uitleg, maar naar mijn gevoel is het maar een deel van het verhaal. Er is nog veel dat ons ontgaat.”
Uit een studie van de internationale onderzoeksgroep Rome Foundation Global Epidemiology blijkt dat veertig procent van de wereldwijde bevolking lijdt aan chronische maag-darmklachten. In België zou volgens dit rapport achtendertig procent met één of meerdere van deze aandoeningen te maken hebben. Ongeveer drie procent daarvan lijdt aan PDS, dat onder de zogeheten disorders of gut-brain interaction (DGBIs) valt. DGBI doelt op de interactie tussen hersenen en darmen. Normaal gesproken zijn we ons niet bewust van de signalen die onze darmen naar de hersenen sturen, maar mensen met een verstoorde interactie tussen hersenen en darmen nemen deze signalen bewust waar als pijn, een opgeblazen gevoel of ongemak. Wat niet betekent dat de aandoening tussen de oren zit. De klachten worden nog versterkt door factoren als stress, ziekte, eetgewoonten en misschien erfelijke elementen, als is daar nog geen duidelijkheid over.
Bijna achttien procent heeft last van een prikkelbaredarmsyndroom. Het merendeel daarvan is vrouw
Een Belgische studie naar het prikkelbaredarmsyndroom laat echter andere cijfers zien: “De criteria voor PDS volgens de Rome-stichting zijn wat specifieker, dus kom je op een lager percentage uit”, legt diëtist Jo Mons uit. “Als we naar het onderzoek van de KU Leuven kijken, waarin ze het prikkelbaredarmsyndroom eigenlijk omschrijven als een opgeblazen gevoel, flatulentie en borrelingen in de buik, dan zegt bijna achttien procent dat hij of zij dat heeft. Het merendeel daarvan zijn vrouwen.”
“Vroeger werden prikkelbare darmen weggewuifd als iets wat we ons inbeeldden. Nu is er meer bewustwording”, denkt Tack. “Het is bekend dat PDS toch wel een aanslag is op je levenskwaliteit.” Maar de symptomen van PDS zijn min of meer dezelfde als die van een opgeblazen buik. Hoe weet je dan of je met PDS te maken hebt of gewoon met een opgeblazen buik? Volgens Tack zijn er drie categorieën patiënten: de prikkelbaredarmgroep bij wie er ook buikpijn is, de constipatiegroep met moeizame stoelgang en mensen die ‘gewoon’ opgeblazen zijn zonder pijn of constipatie te hebben. Duurt je opgeblazen gevoel al weken en gaat dat samen met ‘rode-vlagsymptomen’, zoals onbedoeld gewichtsverlies, bloedarmoede, verandering in de stoelgang, bloederige ontlasting, verlies van eetlust of een verhoogde behoefte om te plassen, dan wil je opgeblazen buik je misschien toch wat vertellen en neem je het best contact op met je huisarts.
Fodwat?
Voor degenen die echt last hebben van hun opgeblazen buik – door pijn of problemen met de stoelgang – zijn er gelukkig wel oplossingen. Zoals het laag-FODMAP-dieet. FODMAP staat voor Fermenteerbare Oligosachariden (fructanen en galacto-oligoschariden), Disachariden (lactose), Monosachariden (fructose) en Polyolen (sorbitol, mannitol, maltitiol, xylitol en isomalt). Eenvoudiger gezegd gaat het over de koolhydraten en vezels die we dagelijks eten. Het FODMAP-dieet is ingrijpend en moet door een gespecialiseerde diëtist worden opgevolgd.
Bij een FODMAP-dieet wordt gekeken naar welke stoffen in onze voeding mogelijk klachten van PDS veroorzaken. Het bestaat uit drie fases. De eerste duurt twee tot drie weken en is een testperiode. “Als er na die tijd nauwelijks verbetering van je klachten optreedt, wil dat meestal zeggen dat er geen verband is met de voedingsinname”, weet diëtist Jo Mons. In de tweede fase wordt de voeding weer wat uitgebreid om te zien welke voedingsmiddelen precies klachten geven. En in fase drie is het de bedoeling om tot een gezonde en gevarieerde voeding te komen waarin alleen de FODMAP’s worden beperkt die je klachten bezorgen. Mons ontwierp samen met collega Ann Parmentier zelfs een app ter ondersteuning van het laag-FODMAP-dieet.
Als onverteerde voedselresten in de dikke darm terechtkomen, gaan ze fermenteren
Naast het FODMAP-dieet is een tweede manier om een problematisch opgeblazen buik te counteren het focussen op de darmpassage. “Dat gaat over de stimulatie van de voortbeweging van je darmen en over het tegengaan van constipatie”, legt Tack uit. “Als er minder inhoud in de darmen zit, wordt ook de cascade minder in gang gezet. Er bestaan veel pillen en drankjes om constipatie tegen te gaan, van zaken die de darmen sneller doen werken tot stoelgangverzachters. Maar ook daar moet je je goed over laten informeren, omdat sommige stoelgangverzachters vocht aantrekken, waardoor de opgeblazenheid juist toeneemt.
Een derde manier om de problematische kant van bloating tegen te gaan is de inname van probiotica. Probleem is dat van 95 procent van alle probiotica de werking niet is bewezen”, betoogt De Looze. “Aan de probiotica die wel iets doen, zijn studies voorafgegaan die aantonen dat ze een minder opgeblazen buik geven. We adviseren dan ook een probioticum te nemen waarvan een studie bewezen heeft dat het werkt. Je kunt je arts daar advies over vragen. Maar als je na twee maanden geen effect merkt, stop er dan mee. Veel mensen nemen het constant, maar dat heeft geen enkele zin.”
Lees meer via Fodmapp.be of in ‘Wat onze darmen ons vertellen. Het wonderlijke verhaal van je gut en de impact op je brein en je lijf’ door Uitgeverij Lannoo, € 25,99.
Wanneer kan een opgeblazen gevoel een probleem zijn?
• Als je dagelijks buikpijn krijgt naarmate de dag vordert.
• Bij regelmatig terugkerende diarree of verstopping, of een combinatie van de twee.
• Bij chronische winderigheid en borrelingen in de buik.
• Een opgezwollen buik kan een teken zijn van een maaginfectie. Vaak gaat dat samen met diarree, braken, misselijkheid en buikpijn.
• Bij voedselintoleranties, bijvoorbeeld een lactose-intolerantie of glutenallergie.
• Door bacteriële overgroei; als het evenwicht van bacteriën in je darmen verstoord wordt, kan dat leiden tot meer schadelijke bacteriën in de dunne darm.
• Door het vasthouden van vocht, bijvoorbeeld door zout voedsel, voedselintoleranties of veranderingen in de hormoonspiegel.
• Bij chronische aandoeningen als de ziekte van Crohn of het prikkelbaredarmsyndroom.
• Bij endometriose, waarbij het baarmoederslijmvlies aan de maag en darmen vastgroeit.
• Bij gastroparese, een aandoening waarbij de zenuwen die de maagbeweging regelen niet meer goed werken.
Meer lezen over gezondheid
Tekst: Joanie De Rijke
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier