Dirk De Wachter: “De taak van de psychiater is verdriet zo omzwachtelen dat het draagbaar wordt”
Begin oktober liep in ons land de tiendaagse van de Geestelijke Gezondheid. Een initiatief dat het Vlaams Instituut Genzond Leven en Te Gek! elk jaar herhalen om het belang van mentale gezondheid in de verf te zetten én om psychische kwetsbaarheid bespreekbaar te maken. Een mooi en nog steeds broodnodig initiatief, zo klinkt het bij psychiater en ambassadeur van het project, Dirk De Wachter, want: “De nood aan hulp is hoog, maar de drempel om die te zoeken ook nog.”
Mentale kwetsbaarheid blijft een heikel thema. Want hoewel er de afgelopen jaren steeds meer openheid kwam rond alles wat met mentale gezondheid en kwetsbaarheid te maken heeft, blijft er toch nog steeds een hardnekkig taboe op kleven. “Merkwaardig, maar waar”, zegt psychiater-schrijver Dirk De Wachter. “Hoewel ongeveer 25 procent van de mensen ooit in z’n leven te maken krijgt met een psychiatrische problematiek, en we in onze omgeving dus vermoedelijk ook allemaal wel iemand kennen die ermee worstelt, blijft het een heel lastig iets om over te spreken.”
De voornaamste reden daarvoor is volgens De Wachter dat in ons leven “vooral plaats is voor een Facebook-achtige leukigheid: we verwachten van iedereen, niet in het minst van onszelf, dat we een hyperboeiend leven vol partytime en vakanties leiden. Verdriet, tekorten en lastigheden worden maar weinig met elkaar gedeeld.”
Het probleem met zo’n instelling is natuurlijk dat het leven zeker wel leuk kan zijn, maar dat er vaak toch ook ongeluk of obstakels bij komen kijken. “Als daar dan niet over gepraat kan worden, of erger nog – als het weggemoffeld moet worden achter een soort Instagram-achtige schijn – dan stapelt dat verdriet zich op en leidt het soms tot problemen. En dan komen mensen bij mij terecht.” Jammer, zo klinkt het bij de psychiater, want heel wat modern ongeluk zou vermeden kunnen worden als we allemaal weer wat zorgzamer met elkaar zouden omspringen: als we weer wat meer oog zouden hebben voor elkaar en beter voor elkaar zouden zorgen. “Ik heb het hier natuurlijk niet over de grote psychiatrische problematieken, want die vragen uiteraard om gespecialiseerde hulp, maar eerder over mensen die kampen met de ‘lastigheden’ van het leven. De therapiekamer zou niet de enige plaats mogen zijn waar mensen daarmee terecht kunnen.”
Iedereen therapeut: luister naar elkaar
De vermaatschappelijking van de zorg: de maatschappij die haar rechtmatige plek als stevig sociaal vangnet weer opneemt, is dan ook iets waar De Wachter al jaren voor pleit. “Mijn pleidooi: laat ons allemaal de taak van therapeut weer wat meer op ons nemen. Durf weer wat meer en beter spreken over de lastige kanten van het leven, en durf je weer kwetsbaar opstellen, want in de kwetsbaarheid en het durven delen van verdriet, ligt de grootste kans op verbinding. Alleen als je de ander de kans geeft om je écht te zien, met alle goeie en minder goeie kanten, zal die ook nabij kunnen komen waardoor je je gesteund en verbonden voelt.” Die verbinding is volgens De Wachter dan weer het beste medicijn om verdriet en tegenslag te bestrijden: “Mensen kunnen de grootste tegenslagen kennen, als ze goed omringd zijn, en ze voelen zich verbonden, dan is er altijd hoop.”
Het is in het zorg dragen voor de ander, in het liefdevol aanwezig zijn, dat we onze grootste betekenis vinden. Het is de zin van het leven zeg maar
Helaas wil het net aan die verbinding in onze wereld al eens ontbreken: “Onze maatschappij is de afgelopen decennia geëvolueerd naar een heel ‘ikkig’ model waarin alles om het individu draait: hoe kan ‘ik’ zo goed mogelijk presteren, hoe kan ‘ik’ ervoor zorgen dat ik me zo volledig mogelijk kan ontplooien en dat ‘ik’ zo ver mogelijk op de carrièreladder geraak.” Voor een geëngageerd wij-verhaal waarin mensen vooral zorg willen dragen voor een ander, is daarin nog maar weinig plaats. En net dat is de oorzaak van heel veel lijden: heel wat mensen voelen zich heel eenzaam in die wereld waar alles altijd alleen maar leuk en goed mag zijn. Meer nog dan een oproep om te durven spreken, is het betoog van De Wachter dan ook een oproep om weer wat beter naar elkaar te luisteren.
Gedeelde eenzaamheid: vliegen in formatie
“Heb oog voor je medemens en draag zorg voor elkaar. Want in het liefdevol zorg dragen voor elkaar vinden we onze grooste betekenis. Het is de essentie van alles, de zin van het leven zou je kunnen zeggen.” Dat die nood aan verbinding met de mensen om ons heen zo diep in ons ingebakken zit, heeft vermoedelijk te maken met het hechtings- of eerder onthechtingsproces waar we allemaal door moeten als we ter wereld komen: “Geboren uit de moederschoot is onze allereerste ervaring er een van alles omvattende verbinding: tot de geboorte zijn kind en moeder letterlijk een. Van zodra je ter wereld komt, valt die verbinding onverbiddelijk weg. Je hele leven lang zal je nooit meer een dergelijk intense en alles omsluitende band als die allereerste ervaren, maar ergens diep binnenin blijft de hunkering en het verlangen naar zo’n soort verbinding – of iets vergelijkbaars – wel bestaan.”
Mens zijn omvat een fundamentele vorm van eenzaamheid – een stukje ‘alleen in de wereld zijn’ waar niemand bij kan. Maar voor wie zich goed omringd weet, valt dat kleine stuk best goed te dragen
“Dat is precies waarom ‘verbinding’ is wat ons het meest gelukkig maakt: waarom het onze eerste en allerbelangrijkste behoefte is – een nood die zeker in mindere en moeilijke tijden onvermijdelijk komt bovendrijven.” En – hoewel we die ultieme vorm van verbinding uiteraard nooit meer helemaal kunnen bereiken, is elke vorm van oprecht contact, liefde en vriendschap wel weer een puzzelstukje op de weg: kleine streepjes licht die – alles samengebundeld – de herinnering aan die initiële verbinding best goed warm kunnen houden. Voor goed omringde mensen is de fundamentele eenzaamheid die bij mens zijn komt kijken – dat kleine stukje ‘alleen in de wereld zijn’ waar niemand ooit meer echt volledig bij zal raken – dan ook niet echt een probleem. “Door vele handen ondersteund is het een onvermijdelijkheid die best te dragen is, zelfs in de meest lastige tijden.”
Dat ‘zorg dragen voor’ of dat ‘oprechte contact’ hoeft trouwens niet altijd grote proporties aan te nemen, integendeel: dat kan verscholen zitten in de kleinste dingen – misschien zijn die zelfs nog het mooist. “Een internist die me – nadat ik al lang geen patiënt meer bij hem ben, omdat ik bij mijn diagnose uiteraard moest overschakelen naar specialisten op de dienst oncologie – toevallig in de wachtzaal van het hospitaal ziet zitten voor een scan, en toch even komt vragen hoe het gaat. Zo’n dingen doen mij enorm deugd. Die kleine goedheid: daar gaat het om.”
De voornaamste taak van de psychiater bestaat er niet in oplossingen aan te reiken, want die zijn er niet altijd. Maar wel om betrokken aanwezig te zijn: de mens voor je te laten voelen dat je er bent voor hem – wat er ook gebeurt
Ook ín de therapiekamer, blijft ‘verbinden’ voor De Wachter dan ook het absolute uitgangspunt: “De belangrijkste taak van de psychiater is met mensen connecteren: betrokken luisteren, liefdevol aanwezig zijn en de persoon voor je laten voelen dat je er bent voor hem. En dat je betrokken bent bij diens lijden, dat je – hoe moeilijk diens leven soms ook loopt of hoe uitzichtloos dingen soms ook mogen lijken, op z’n minst de intentie hebt om samen te zoeken naar hoe je het beter kan maken.” Verdriet wegnemen is daarbij nooit de bedoeling, want: wat gebeurd is, is nu eenmaal gebeurd en een hoofdstuk uit je leven schrappen kan niet en is natuurlijk ook niet wenselijk. Wat wel de bedoeling is: samen zoeken naar een manier om de pijn van wat was te integreren in het nu, zodat mensen er wel weer mee veder kunnen. “De stekelige randen van verdriet zo omzwachtelen met liefde en nabijheid, dat ze minder scherp worden, niet meer tot bloedens toe verwonden, maar zachter en ingepakt meegedragen kunnen worden.”
Psychiaters en zorginstellingen: weg met het taboe
Maar hoe weet je of het toch tijd is om op professionele hulp over te schakelen? “Daar is uiteraard geen norm voor. Ik krijg in mijn praktijk vaak mensen over de vloer die zich afvragen of hun probleem wel ernstig genoeg is om er bij mij mee aan te kloppen. Dan is mijn antwoord altijd: natuurlijk. Het is niet omdat je geen levensbedreigende trauma’s hebt moeten ondergaan of intens groot verdriet tegenkwam, dat het leven soms niet flink lastig kan zijn. Ook een relatie die stuk loopt of het overlijden van iemand dierbaar, kunnen zwaar vallen. Veel heeft te maken met context – de manier waarop mensen omringd zijn of liefde hebben gekend. Als daar iets scheef zitten, kunnen ook ogenschijnlijk kleine dingen je leven plots flink ontwrichten.”
De bedoeling van therapie is niet om verdriet weg te nemen, wel om het zo te omzwachtelen met liefde en nabijheid dat de stekelige randen minder pijn gaan doen
Dat mensen die stap naar gepaste hulp niet altijd tijdig durven zetten, heeft dus enerzijds te maken met de beperkte plaats voor kwetsbaarheid in onze wereld. Maar zeker ook met het stigma dat nog steeds op psychiatrie – en bij uitbreiding alles wat psychische hulpverlening betreft – blijft plakken. “Als mensen het woord psychiatrie horen, stellen ze zich daar vaak nog akelige praktijken en isolatiekamers in koude kerkachtige gebouwen bij voor. In feite is niets minder waar en zijn onze zorgfaciliteiten hele fijne en warme omgevingen waar mensen op een heel zachte – en wonderbaarlijk gewone manier – geholpen worden in het omgaan met hun verdriet of hun kwetsbaarheden.”
“Op dat vlak geldt vrees ik een beetje: onbekend is onbemind. De psychiatrie was lange tijd iets dat werd weggestoken achter hoge muren op plaatsen waarvan niemand echt wist wat er gebeurde. Daarom is het goed dat een initiatief als de Open Geestdagen (een campagne-onderdeel van de tiendaagse van de Geestelijke Gezondheidszorg waarbij je twee dagen lang kon binnenlopen bij alle geestelijke gezondheidsinstellingen in jouw buurt red.) daar nu letterlijk verandering in brengt door de deuren van die zorgfaciliteiten wijd open te gooien voor het grote publiek.
Zo kunnen mensen met eigen ogen zien welke zorg er in ons land zoal voor handen is, en hoe gemoedelijk en gewoon dat er allemaal aan toegaat. Wat het stigma vermoedelijk ook mee naar omlaag zal helpen, is het verhaal van bekende ervaringsdeskundigen dat eraan gekoppeld wordt. Getalenteerde en publiek beminde figuren als Selah Sue of Guy Swinnen die vertellen over de mentale moeilijkheden waar ze mee af te rekenen kregen, én over de therapieën en trajecten die hen geholpen hebben om die lastigheden weer de baas te worden.”
Zorg gezocht: de huisarts als sleutelfiguur
Hoe mensen precies de weg tot bij de juiste zorg vinden? “Op dat vlak hou ik heel erg van de huisarts – en ik mag dat zeggen, want mijn vrouw is er ook één (lacht). Die is als centrale figuur het best geplaatst om mensen verder op weg te helpen in het ruime gespecialiseerde aanbod. Vaak is de huisarts iemand die met de patiënt al een beetje een band heeft, die iets weet van z’n geschiedenis en van die van de familie, maar die ook perfect op de hoogte is van het aanbod in de regio, waardoor op een heel efficiënte manier doorverwezen kan worden.”
Dat publiek bekende en beminde figuren als Selah Sue en Guy Swinnen getuigen over hun ervaringen met de geestelijke gezondheidszorg, helpt het taboe hopelijk weer wat omlaag
“Het zorgaanbod in ons land is trouwens enorm divers: van ambulante hulp bij een therapeut, tot dagcentra waar patiënten een paar dagen in de week kunnen aansluiten voor activiteiten of behandelingen tot residentiële verblijfplaatsen, beschut wonen en mobiele crisisteams die ter plaatse komen zodat mensen zelfs in de meest penibele situaties toch gewoon in hun eigen omgeving kunnen blijven. Omdat dat aanbod naast ruim, ook een beetje verbrokkeld is, kan daarin zelf je weg zoeken – zeker in tijden van grote crisis – soms lastig zijn. Dan is de huisarts het ideale aanspreekpunt. Voor mij zou die een nog centralere rol mogen innemen binnen het zorgtraject.”
De 10-daagse van de Geestelijke Gezondheidszorg is een initiatief van Te Gek! en van het Vlaams Instituut Gezond Leven. Lees hier meer over alle acties die tijdens de tiendaagse op touw gezet worden en ontdek bij welke zorginstellingen in jouw buurt je zoal terecht kan.
Foto: Carmen De Vos.
Meer mentale gezondheid:
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier